Ethicas

Ethiek in de zorgpraktijk

Ethicas

Ethiek in de zorgpraktijk


TECHNOLOGIE IN DE ZORG


Hoogontwikkelde technologie is in de zorg van vandaag niet meer weg te denken.
Maar haar bijdrage is in menig opzicht ambivalent. Aan de ene kant is zij onmisbaar bij het geven van goede zorg, bijvoorbeeld door het onzichtbare zichtbaar te maken of het ondraaglijke draaglijk. Aan de andere kant kan zij bedreigend zijn en het menselijke gezicht van de zorg verbergen. Veel hangt dan ook af van de manier waarop technologie wordt ingezet.

In principe is technologie middel en geen doel. Doel van de zorg is tegemoet te komen aan de behoeften van de mens op het gebied van ziekte en gezondheid. Technologie kan daarbij helpen. Technologie wordt doel als er meer aandacht is voor het corrigeren van afwijkende bloedwaarden of het terugdringen van een infectie dan voor de behoeften van de zorgvrager. Soms is het beter voor hem om afwijkende bloedwaarden niet te corrigeren en infecties niet meer te bestrijden.

Daarnaast is het belangrijk dat technologie niet gaat overheersen. Dat blijkt veel lastiger dan het op het eerste gezicht lijkt. Technologie kan je er bijvoorbeeld toe verleiden om noodzakelijke beslissingen uit te blijven stellen: eerst dit nog even onderzoeken en dan die behandeling nog maar eens proberen. En voor je het weet dicteert de technologie de gang van zaken, tot verdriet van de zorgvrager. Een ander voorbeeld: met steeds geavanceerder methoden is vast te stellen of het ongeboren kind afwijkingen heeft. Maar wie stelt er grenzen aan de neiging om alsmaar meer afwijkingen uit te sluiten, bang om risico's te nemen en onzeker om te vertrouwen op wat komt?

Technologie is ook niet bedoeld om handelingsverlegenheid te maskeren al is het vaak erg verleidelijk om alle aandacht op de techniek te richten wanneer je even niet goed wat je moet doen, bijvoorbeeld als meneer de Wit met de ziekte van Parkinson weer één van zijn plotselinge huilbuien heeft.
Met technologie is ook vaak makkelijk om te gaan dan met de 'zachte' krachten van de zorg: het geduld, de troost, de nabijheid, de aandacht. Technologie is concreet: zij laat vaak direct resultaat zien en geeft het gevoel dat er tenminste wat wordt gedáán.
Het gebruik van technologie is bovendien relatief eenvoudig in maat en getal uit te drukken. De kosten die zij met zich meebrengt zijn makkelijk te berekenen, veel gemakkelijker in ieder geval dan de portie geduld die nodig is om mevrouw de Bont gerust te stellen.

Ethiek stelt telkens weer de vraag of het goede wel gedaan wordt; of tussen al de technologie de mens nog wel zichbaar blijft; of de technologie niet als excuus gebruikt wordt in situaties die verlegenheid oproepen. Ethiek wil zichtbaar maken hoe techniek zó ingezet kan worden dat zorg er werkelijk beter van wordt.

Aandachtspunten
  1. 'Voor de komende jaren ziet het Rathenau Instituut twee cruciale uitdagingen. De opkomst van persuasieve technologie vraagt om eerlijke regels voor het digitaal profileren en beïnvloeden van mensen. Daarnaast dient de discussie over de klinische toepassing van kiembaanmodificatie serieuzer gevoerd te worden.' (M. Peters, directeur).
    Zie voor uitgebreide bespreking onder 'literatuur': Est, R. van, e.a. (2017) Regels voor het digitale mensenpark
Links

  • ICT-Zorg: Het ICT-platform voor professionals in de zorg
    www.ictzorg.com

  • Lectoraat Ethiek & Technologie Saxion Hogeschool
    saxion.nl

  • Lectoraat Technologie in de zorg Zuyd Hogeschool
    www.zuyd.nl

  • De Maakbare Mens (vereniging zonder winstoogmerk vzw): wil het brede publiek kritisch en correct informeren over de medische en biotechnologische ontwikkelingen en de ethische vragen die zich daarbij stellen.
    www.demaakbaremens.org

  • NICTIZ (Nationaal ICT Instituut in de Zorg) is het nationaal kenniscentrum voor landelijke toepassing van ICT in de zorg.
    www.nictiz.nl

  • Rathenau Instituut: Het Rathenau Instituut is een onafhankelijke organisatie die zich bezighoudt met vraagstukken op het snijvlak van wetenschap, technologie en samenleving en die de politiek daarover tijdig en op doordachte wijze informeert. Het Instituut heeft twee kerntaken. Van oudsher bestudeert het vanuit een publieke invalshoek de effecten van wetenschap en technologie op de samenleving.
    Sinds 2004 onderzoekt het instituut ook hoe het wetenschapsstelsel functioneert en hoe dit reageert op wetenschappelijke en maatschappelijke ontwikkelingen.
    www.rathenau.nl
    • Patiënten weten beter Rathenau Instituut
      Het project Patiënten Weten Beter verzamelt en onderzoekt de ervaringen van patiënten en hun naasten met ziekenhuiszorg. Doel is antwoord te vinden op de vraag:
      -hoe de organisatie van ziekenhuiszorg verbeterd kan worden, vanuit het perspectief van patiënten
      -hoe technologie daarin een rol kan spelen.
      http://www.patientenwetenbeter.nl

  • Stichting Toekomsbeeld der techniek
    De Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) is een onafhankelijke stichting. STT wordt gefinancierd uit bijdragen van overheid en bedrijfsleven en voert al 45 jaar brede toekomstverkenningen uit (domeinoverstijgend en interdisciplinair) op het snijvlak van technologie en samenleving.
    stt.nl

  • Zorgtechnisch lab Broedplaats voor technologische mogelijkheden
    Het Zorgtechnisch lab maakt deel uit van het Zorgtrainingscentrum: Samen leren en werken aan de zorg van morgen
    http://www.zorgtrainingscentrum.nl

Literatuur

  • Adelaar, G. (2017) De onverbeterlijke mens; Reflecties op medicalisering; Uitgeverij Klement, ISBN 9789086872008 (zie verder onder letter 'A' van het uitgebreid literatuuroverzicht)

  • Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2018) Signalement 'Digitale dokters - Een ethische verkenning van digitale expertsystemen'
    In dit signalement bespreekt het CEG verschillende typen expertsystemen en de ethische en juridische vragen die deze toepassingen van kunstmatige intelligentie oproepen. Vragen over het belang van transparantie en uitdagingen rond bias, de professionele verantwoordelijkheid van de arts en gezamenlijke besluitvorming tussen arts en patiënt.

  • Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2017). Geslachtscellen uit het lab. Een ethische verkenning van in-vitro gametogenese als nieuwe voortplantingstechnologie; Signalering Ethiek en Gezondheid 2017/1, ISBN: 978-90-5732-268-6
    IVG biedt potentieel grote kansen aan paren met een onvervulde kinderwens. Tegelijkertijd roept de nieuwe technologie ethische en maatschappelijke vragen op. Daarover gaat dit Signalement van het CEG. Hoe zit het bijvoorbeeld met de claim dat IVG leidt tot 'democratisering van de voortplanting', oftewel dat voortplanting mogelijk wordt voor iedereen? Welke proportionaliteitsafwegingen spelen een rol? Hoe verhouden de reproductieve belangen van wensouders zich tot andere belangrijke waarden, zoals gezondheid en welzijn van toekomstige kinderen?
    voor inzage zie: www.ceg.nl

  • De Sutter, P & Delrue, E. (2017) . De maakbare baby. Een onbegrensd verlangen? . ; Gent, Academia Press; ISBN: 97801443432;
    Petra De Sutter en Eline Delrue behandelen de verschillende technieken duidelijk, overzichtelijk en bevattelijk voor lezers met en zonder medische achtergrond.Het wetenschappelijk verhaal wordt afgewisseld met persoonlijke verhalen van jonge koppels en ouders. Van daaruit openen de auteurs de deur naar het ethisch debat. Want wanneer springt het licht op rood, nu wetenschappers de ene doorbraak na de andere forceren? In hoeverre kunnen zij aan embryo's morrelen? En wat met de commercialisering: geven we onze dochters straks massaal een ingreep 'eicellen invriezen' cadeau? Petra De Sutter en Eline Delrue geven antwoord en spiegelen hun visie aan die van internationaal bekende wetenschappers en filosofen.Een boek op het kruispunt tussen wetenschap, ethiek en de diepmenselijke kinderwens.

  • Est, R. van, Timmer, J., Kool, L., Nijsingh, N., Rerimassie, V. & Stemerding, D. (2017) Regels voor het digitale mensenpark. ‘Telen’ en ‘temmen’ van de mens via kiembaanmodificatie en persuasieve technologie. Den Haag, Rathenau Instituut.
    Voor inzage en download: http://www.rathenau.nl

  • Eynikel, J. (2017) . Robot aan het stuur . Over de ethiek van techniek; Uitgeverij Lannoo Campus; EAN: 9789401440998;
    Met de opkomst van slimme, (semi)autonome technologie wordt de ethische kant van innovaties belangrijker dan ooit voor bedrijf en samenleving. Robot aan het stuur bekijkt de grote technologische trends door een menselijke bril en werkt een kader uit waarmee innovators, ondernemers en maatschappelijke spelers kunnen bijdragen aan ethische innovatie.

  • Galjaard, H. (2008) Gezondheid kent geen grenzen; Uitgeverij Balans; ISBN: 978 90 501 8871 5.

  • Gezondheidsraad (2006) Betekenis van nanotechnologieën voor de gezondheid Den Haag: Gezondheidsraad; publicatie nr 2006/06; ISBN: 90-5549-593-X; Voor inzage en download: http://www.gezondheidsraad.nl

  • Goorden, L. (2016) . De sprong in de techniek . Nadenken over wat we doen ISVW Uitgevers; ISBN: 9789491693953
    Nimmer konden we met technologie zoveel kanten op. Maar ook nooit was de onzekerheid zo groot. Want hoe onszelf opnieuw uitvinden? Welke kwaliteiten zullen hier prevaleren? En hoe om te gaan met zelfgemaakte creaturen die eigengereid zijn en waarmee we niet zijn vertrouwd?

  • Hartogh, G. den; I. de Beaufort (2006) Een hoge prijs voor een kind; Morele problemen van nieuwe reproductieve technologieën; Assen, Van Gorcum; ISBN: 90 232 4169 X

  • Huijer, M. en M. Smits (red.) (2010) Moralicide; Nieuwe morele vocabulaires voor technologie; Uitgeverij Klement, ISBN: 9789086870585
    In dit boek wordt aan de hand van uiteenlopende voorbeelden onderzocht wat recente technologische innovaties (zoals in de psychofarmaca, geboortetechnologie, ICT, prenatale screening, 'converging technologies') teweeg hebben gebracht in de symbolische orde van onze taal en moraliteit.

  • Jong, J.B. de; I. van Keulen; J. Quast (2011) Van vergeetpil tot robotpak; human enhancement voor een veilige en rechtvaardige samenleving?; Uitgeverij Rathenau Instituut; ISBN: 978-90-77364-38-3; als pdf-bestand: www.rathenau.nl

  • Koops, B.-J. en C. Lüthy (2009) De maakbare mens; Uitgeverij Bert Bakker; ISBN: 9789035134393
    Waarom zijn we zo gefascineerd door techniek die sleutelt aan het menselijk bestaan? Wordt het debat over de maakbare mens gebaseerd op feiten of op fictie? En wie of wat bepaalt of er grenzen moeten zijn aan maakbaarheid?

  • Kort, H.; A. Cordia, Witte, L. de; (red.) (2008) Langdurende zorg en technologie; Uitgeverij Lemma; ISBN: 978-90-5931-485-6

  • Lemmens, P.(2008) Gedreven door techniek; De menselijke conditie en de biotechnologische revolutie; (Proefschrift) Oisterijk, Box Press; ISBN: 978 90 8891 0371

  • Nederlandse Vereniging voor Bio-ethiek (2015) Wat betekenen nieuwe technologische ontwikkelingen voor de bio-ethische agenda?; Themanummer Podium voor Bio-ethiek (22) nr. 3

  • Niemeijer, A., Depla, M., Frederiks, B. & Hertogh, C. (2012) Toezichthoudende domotica; Een handreiking voor zorginstellingen; Verantwoorde en zorgvuldige toepassing van toezichthoudende domotica in deresidentiële zorg voor mensen met dementie of een verstandelijke beperking; VUmc; ISBN: 978-90-9026918-4

  • Post, D. (2014) .De dood te slim af!. Bezinning op nieuwe medische technologie; Uitgeverij Meinema; ISBN: 9789021143514

  • Provincie Utrecht (2009) Een verkenning van de grenzen; Ethische overwegingen bij zorg op afstand; www.provincie-utrecht.nl;

  • Sandel, M.J. (2012). Pleidooi tegen volmaaktheid; Een ethiek voor gentechnologie; Uitgeverij Ten Have; ISBN: 9789025900212

  • Schermer, M. (2010) Telezorg: nieuwe kansen voor zelfmanagement en autonomie?; in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg & Ethiek (20) nr. 3 pp. 78 - 82

  • Schuurman, J. e.a. (2007) Ambient intelligence; Toekomst van de zorg of zorg van de toekomst? Den Haag, Rathenau Instituut; studie 50; ISBN: 978-90-77364-16-1

  • Schuijff, M. en G. Munnichs (red.) (2012) Goed, beter, betwist; Publieksonderzoek naar mensverbetering Rathenau Instituut; ISBN: 9789077364451; als pdf-bestand: www.rathenau.nl

  • Swierstra, T. (2009) Willen we alles wat kan? Ethische controversen rondom wetenschap en technologie ontrafeld ZonMw; ISBN: 978-90-57631092; als pdf-bestand: www.zonmw.nl

  • Swierstra, T., M. Boenink, B. Walhout en R. van Est (red.) (2009) Leven als bouwpakket - Ethisch verkennen van een nieuwe technologische golf Den Haag, Rathenau Instituut; ISBN: 978-90-8687-049-3; Als boek: uitgeverij Klement; als pdf-bestand: www.rathenau.nl

  • Verbeek, P.-P. (2014) Op de vleugels van Icarus; hoe techniek en moraal met elkaar meebewegen; Uitgeverij Lemniscaat; ISBN: 9789047706304

  • Verbeek, P.P. (2011) De grens van de mens: over techniek, ethiek en de menselijke natuur, Uitgeverij Lemniscaat; ISBN: 9789047703532

  • Verbeek, P.P. (2009) De grens van de mens: over techniek, ethiek en de menselijke natuur, Inaugurale rede; Universiteit van Twente, Faculteit Gedragswetenschappen

  • Verbeek, P.P. (2006) Ethiek en technologie; Moreel actorschap en subjectiviteit in een technologische cultuur, in: Ethische Perspectieven 16 (3) pp. 267 - 289

  • Vorstenbosch, J. (2009) Hoe maakt u het? Technologie in een veranderende gezondheidszorg; over dossiers, robots en tests in de gezondheidszorg; ZonMw; ISBN: 978-90-5763-102-3.
    • Olthuis, G. (2009) Boekrecensie Hoe maakt u het? in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek (19) nr. 4 p. 124

  • Willemse, E. (red.) (2015) Beter?! Toekomstbeelden van technologie in de zorg; Stichting toekomstbeeld der techniek, Den Haag, ISBN: 978 94 913 97 110

  • Wobbes, T. & Muijsenbergh, M. van den (2017) Verleiding tot gezond gedrag; Persuasive technology in de gezondheidszorg; Valkhof Pers; ISBN: 978 90 5625 490 2

  • Woldendorp, H. (2018) Toekomstbestendige zorgprofessionals en zorginstellingen; De consequenties van platformtechnologie voor de ouderenzorg. Uitgeverij Van Gorcum; ISBN: 9789023256083

Films en documentaires:


VPRO, HUMAN (2015)
documentaire De bionische mens
De bionische mens, de mens die geen tekortkomingen kent en bovenmenselijke prestaties levert, is niet langer een fantasiebeeld. We kijken allang niet meer op van het idee om delen van het lichaam te vervangen of te verbeteren en zo sterker, slimmer en sneller te worden.
Maar als mens en techniek letterlijk versmelten, worden we dan behalve andere, ook 'betere' mensen? Of raken we juist iets menselijks kwijt? De Nederlandse techniekfilosoof Peter-Paul Verbeek denkt van niet.
Bekijk de documentaire


VPRO, HUMAN (2015)
documentaire Designerbaby
Wat als je de eigenschappen van je kind zou kunnen bepalen? Een intelligent, knap, sympathiek en getalenteerd kind is de wens van vele ouders. Met een goede opvoeding kun je een eind komen, maar sommige eigenschappen zijn toch echt genetisch bepaald. Kunnen we hier nog iets aan veranderen?
Bekijk de documentaire


VPRO (2011)
Een interview over intieme technologie
Rinie van Est en Ira van Keulen werken voor het Rathenau Instituut, waar zij onder andere onderzoek verrichten naar intieme technologie. Daarmee worden technologieën zoals sociale media, medische zelftesten en knuffelrobots bedoeld. Deze technologieën nestelen zich in onze privésfeer. Willen we dat zelf ook echt? Of overkomt het ons?
Bekijk de documentaire


Stacks Image 64
play1


(Gepubliceerd op 31 okt. 2014)

Het is 2030, de wereldbevolking is inmiddels gegroeid naar ruim 8 miljard mensen en technologische innovatie heeft gezorgd voor nieuwe mogelijkheden: dankzij screening weten we alles over de patiënt. We hebben meer behandelingen tot onze beschikking dan ooit. Maar wat betekent die keuzevrijheid als de toegankelijkheid van zorg onder druk staat? Blijven we solidair als de zorg meer gaat kosten? Heeft de patiënt meer keuzevrijheid of bereikt de keuzevrijheid een plafond en valt er niet meer te kiezen?

Deze mini-documentaire met twee toekomstscenario’s voor patiëntenzorg is ontwikkeld in opdracht van de VU-Vereniging. Zij wil hiermee het ethisch gesprek onder studenten en medewerkers van het VUmc op gang brengen. Welk scenario kies jij?
thex Created with Sketch.