UITGEBREID LITERATUUROVERZICHT
Nederlandstalige boeken van 2012 en later, gerangschikt op naam van de auteur
Nederlandstalige boeken van 2012 en later, gerangschikt op naam van de auteur
- Adelaar, G. (2017) De onverbeterlijke mens; Reflecties op medicalisering; Uitgeverij Klement, ISBN 9789086872008
Kan het leven meer diepte, schoonheid en zin krijgen dan alleen in de vorm van gezondheid, een steeds hogere leeftijd en de daarbij behorende onderwerping aan medische handelingen? Gerard Adelaar exploreert het braakliggende terrein tussen aan de ene kant de religieuze visie op de grenzen aan de zorg, en aan de andere kant de seculiere visie. Hij laat zien wat het streven van de medische techniek behelst en ontsluiert de machtsfactoren in het samenspel tussen (medische) techniek en de mens.
- Baart, A., Vosman, F.. (2015) De patiënt terug van weggeweest Werken aan menslievende zorg in het ziekenhuis; Uitgeverij SWP; ISBN: 9789088505430
'Gewoon lief zijn', schreef een lid van de Raad van Bestuur bovenop een stapel beleidsstukken. Alle verbetertrajecten ten spijt voelden patiënten zich onvoldoende gezien. Het ziekenhuis besloot zich te gaan profileren als ‘lief ziekenhuis’, een provocerend profiel met grote gevolgen.
Uitgangspunt was de overtuiging dat goede zorg niet kan worden bedacht en vervolgens geïmplementeerd. Ze kan tevoorschijn komen uit de praktijk zelf, als de deelnemers in processen van reflectie en beraadslaging anders leren kijken, denken en doen.
Onderzoekers vanuit de zorgethiek en presentie kregen de unieke kans om ‘dicht op de bloedbaan’ van de zorgpraktijken te komen en vaak letterlijk over de schouders van de betrokkenen mee te kijken. Zo leverden zij een geheel eigen input aan het programma ‘lief ziekenhuis’.
Dit boek brengt kritisch verslag uit van een zorgethisch gemunt veranderingsproces dat gevolgen heeft voor de praktijken van de zorgverlening, het leidinggeven en het zorgbeleid. Het wil een inspirerende leidraad zijn voor ziekenhuisbesturen, managers in de zorg, medici, veranderkundigen en organisatieadviseurs. Maar ook voor ethici en filosofen die de zorg vanuit de zorg verder willen helpen. - Baart, A. & Carbo, Chr. (2013) De zorgval; Uitgeverij Thoeris; ISBN: 978-90-72219848
In dit bijzondere omkeerboek krijgt kritiek op de zorg twee gezichten. In een wetenschappelijk essay trekt prof. dr. Andries Baart van leer tegen het optimistische WMO-leger dat zelfredzaamheid en eigen kracht stimuleert, maar geen oog heeft voor kwetsbaarheid. Baart pleit voor de 'presentiebenadering' om de zorg voor haar eigen val te behoeden. Christa Carbo schetst aan de andere kant aansprekende en intieme praktijkportretten van mensen die in de zorgval liepen. Ze laat ook zien hoe het wel kan. - Beauchamp, T. L. en J. L. Childress (2019)
Principles of biomedical ethics 8th ed. Oxford University press; ISBN: 9780190640873.
Building on the best-selling tradition of previous editions, Principles of Biomedical Ethics provides a highly original, practical, and insightful guide to morality in the health professions. Acclaimed authors Tom L. Beauchamp and James F. Childress thoroughly develop and advocate for four principles that lie at the core of moral reasoning in health care: respect for autonomy, nonmaleficence, beneficence, and justice. Drawing from contemporary research--and integrating detailed case studies and vivid real-life examples and scenarios--they demonstrate how these prima facie principles can be expanded to apply to various conflicts and dilemmas, from how to deliver bad news to whether or not to withhold or withdraw life-sustaining treatments.
Ideal for courses in biomedical ethics, bioethics, and health care ethics, the text is enhanced by hundreds of annotated citations and a substantial introduction that clarifies key terms and concepts. - Biezeman - Roest, M. (2013) Beter; Over ethiek en gezondheidszorg; Valkhof Pers; ISBN: 978 90 5625 399 8
Ethiek begint waar de regels tekortschieten, het is niet alleen iets van het verstand, maar ook van het voelen, van het invoelen vooral. Het is iets dat oplicht uit het leven zelf. En leven is altijd kwetsbaar. Schopenhauer stelt dat ware filosofie niet uit abstracte begrippen gesponnen kan worden maar net als bij de kunst en de poëzie haar bron moet hebben in zowel de innerlijke als de uiterlijke waarneming en ervaring. In Beter deelt Mary Biezeman-Roest veel van haar waarnemingen en ervaringen opgedaan tijdens haar eigen ziektes met de lezer. Daarmee zet dit boek een dimensie op de kaart die in de gangbare boeken over ethiek onderbelicht blijft. Vanuit persoonlijke ervaringen en in dialoog met verschillende filosofen, filosofische werken en de literatuur, zoekt Mary Biezeman-Roest naar verheldering van waar ethiek in de gezondheidszorg uiteindelijk om gaat. Het gaat om respect, om empathie, om aanwezig zijn. - Block, L. van den; e.a. (2019) 90 vragen over palliatieve zorg en het levenseinde;
Acco; ISBN: 9789463797030
Dit boek geeft een helder antwoord op 90 concrete vragen rond goede zorg bij ongeneeslijke ziekte, palliatieve zorg, voorafgaande zorgplanning en beslissingen aan het levenseinde.
De antwoorden zijn geput uit 20 jaar onderzoeksresultaten van de VUB-UGent Onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde. Daarnaast komen ook de onderzoekers zelf aan het woord: wat betekent voor hen goede zorg, nu en in de toekomst? Werd jij al geconfronteerd met een ongeneeslijke ziekte? Als familielid, als zorgverlener of als patiënt? Dan weet je dat bij palliatieve zorg communicatie, begrip en openheid zeer belangrijk zijn. En dit zowel voor patiënten, mantelzorgers, familieleden als voor de professionele zorgverleners. Bovendien is dit noodzakelijk binnen alle zorgcontexten: thuis, het ziekenhuis, het palliatief dagcentrum of het woonzorgcentrum.
Dit boek geeft je inzicht in de palliatieve zorg en levenseindezorg in de praktijk, zowel in België als daarbuiten. Wat zeggen de cijfers? Wat zegt het onderzoek? Wat doen we al goed? En waarin zouden we beter moeten presteren? Verder is er veel aandacht voor onderzoek rond attitudes, wensen en voorkeuren, zowel van patiënten, familieleden als zorgprofessionals.
- Boer, T.A., Einerhand, S.M.H., Haas, de - de Vries, J.N. & Rijswijk, M.N. van (red.) (2018) . Komt een test bij de dokter . Uitgeverij Buijten & Schipperheijn; ISBN: 9789058819710
Het is steeds gemakkelijker om zonder tussenkomst van een dokter health checks te laten doen. Het kan gaan om tests die eenvoudig via drogist, apotheek of internet verkrijgbaar zijn, maar ook om medisch onderzoek bij mensen die geen gezondheidsklachten hebben, gericht op het vinden van ziekte, een erfelijke aanleg voor ziekte, of risicofactoren die de kans op ziekte vergroten: de total bodyscan en genoombreed DNA-onderzoek (het 'duizenddollargenoom').
Over de voors en tegens heeft al de nodige medisch-ethische en politiek-beleidsmatige doordenking plaatsgevonden. Maar wat betekenen health checks voor de arts-patiëntrelatie en voor de relatie tussen gebruikers en hun directe naasten? Om het antwoord op die vraag te vinden werd een enquête gehouden onder gebruikers en niet-gebruikers van health checks: wat zijn hun ervaringen; is men tevreden over de informatie; welke gevolgen had deelname aan een health check voor henzelf, hun familie en de arts-patiëntrelatie? Ook werden artsen geïnterviewd en werden artsen en gebruikers met elkaar in gesprek gebracht.- Thiel, G. van (2018) Boekrecensie in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek (28) nr. 3 p. 96
- Boer, T.H., Koopman, B., Bakker, D.-J. & Cusveller, B. (2017) . Het goede levenseinde in casussen .; Uitgeverij BSL, ISBN 9789036819404
Dit boek gaat over de vraag wat zorg in de laatste levensfase geslaagd maakt in de beleving van patiënten, hun naasten en hun zorgverleners. Artsen en ethici gaan in het boek op zoek naar het ‘Higgs-deeltje’ van palliatieve zorg: onzichtbaar maar essentieel voor de samenhang en het goede begrip.
Het goede levenseinde in casussen biedt vingerwijzingen aan iedereen die belang heeft bij geslaagde zorg. Omdat dit boek zich richt op de praktijk van de zorg, dus op het beslissen en handelen van zorgverleners en zorgvragers, begrijpen we de zorgpraktijk zowel van bovenaf, vanuit de theorie, als van onderaf, vanuit de praktijk. Uit de vele casussen blijkt dat er bij geslaagde zorg aandacht was voor wat ziek-zijn en afhankelijkheid voor een specifieke patiënt betekenen: de ene patiënt ervaart een gesprek over Advance Care Planning als een mededeling over een fatale diagnose, de ander als een blijk dat de arts zijn autonomie respecteert; de ene patiënt ervaart de optie van euthanasie als een troost, de ander meent daaruit op te maken dat hem een vreselijke natuurlijke dood te wachten staat; de ene familie ziet het staken van de beademing als medische bescheidenheid, de ander als een poging om iemand te doden. Real life casussen die deze en vele andere situaties beschrijven, kunnen helpen keuzes te maken die beter bij de patiënt passen. - Boer, Th., Verkerk, M. & Bakker, D.J. (2013) Over(-)behandelen Ethiek van de zorg voor kwetsbare ouderen;
Reed Business; ISBN: 9789035235922
Ouderen worden in de laatste levensfase te lang doorbehandeld. In de afgelopen jaren hebben verschillende artsen, geriaters en hoogleraren de noodklok geluid over de zorg voor kwetsbare ouderen.
De auteurs laten op basis van meer dan vijfentwintig casussen zien dat overbehandeling in de meeste gevallen leidt tot het vergroten en/of verlengen van het lijden van de kwetsbare oudere. Op basis van de principes van Beauchamp en Childress geven zij een kader om van tevoren te bepalen of er sprake kan zijn van overbehandeling. Ook bespreken ze een groot aantal dilemma’s en laten zien hoe daarmee omgegaan kan worden. Deze manier van werken leidt tot een verbetering van de kwaliteit van de zorg. Daarnaast zal toepassing naar verwachting ook leiden tot een vermindering van de kosten.
- Boomsma, D. (red.) (2018) . Over medische ethiek gesproken .; Bespiegelingen op leven, levenseinde en zorg; Mr. Hans van Mierlo Stichting
Deze bundel is tot stand gekomen vanuit de behoefte om in dialoog te treden met andersdenkenden . Zeker waar het de medische ethiek betreft is dat nodig . Het is een vakgebied dat onder een vergrootglas ligt en vaak de hitte van de actualiteit op zich ziet gericht . Een vakgebied dat vraagt om onze permanente aandacht . De Mr . Hans van Mierlo Stichting heeft met deze bundel geprobeerd bij te dragen aan een onbevooroordeelde dialoog en te reageren op de uitdagingen waar snel opeenvolgende ontwikkelingen ons voor stellen. Voor inzage en download zie: vanmierlostichting.d66.nl - Brabander, R. de (2013). Van gedachten wisselen - Filosofie en ethiek voor zorg en welzijn Bussum, Coutinho; ISBN: 9789046903612
Als werker in een van de sociale beroepen word je bijna dagelijks geconfronteerd met vragen die een filosofisch karakter hebben: zijn drugsgebruikers verantwoordelijk voor hun verslaving? Is een gedwongen opname menswaardiger dan het respecteren van de zelfbeschikking van een psychiatrisch patiënt? Moeten hangjongeren keihard worden aangepakt? In de antwoorden op deze vragen gaan opvattingen schuil over verantwoordelijkheid, menswaardigheid, macht, vrijheid en rechtvaardigheid. Deze opvattingen werken door in de manier waarop professionals handelen. Daarom mag van hen worden verwacht dat zij stilstaan bij de vraag hoe er gedacht kan worden over dit soort thema’s. - Bracke, K. (2020) . Van mens tot mens . Hoe patiënten zorgverleners kunnen inspireren; Uitgeverij Lannoo Campus, EAN: 9789401468299;
Elke dag maken duizenden zorgverleners het verschil voor patiënten. Maar waarin zit dat verschil precies? In de kennis die zorgverleners uitstralen, of in het technische aspect van de zorg die ze verlenen? En wat maakt dat patiënten de zorg als bijzonder of buitengewoon ervaren? Is dat het persoonlijk contact met de zorgverlener? Of het feit dat een patiënt mee richting kan geven aan zijn hersteltraject?
In Van mens tot mens vertellen diverse (ex-)patiënten wat uitmuntende zorg voor hen betekent. Die zoektocht leidt tot vijftien aandachtspunten voor kwaliteitsvolle zorg: handige tools die patiënten kunnen aanreiken aan zorgverleners om samen de zorg op een nog hoger niveau te tillen. Tools die de efficiëntie en de technologie in onze zorgsector niet in de weg hoeven te staan en geen extra druk leggen op de zorgverleners.
Geschreven vanuit de persoonlijke ervaring van patiënten en aangevuld met de blik van experten in participatie in de zorg, biedt dit boek een omvattend beeld van hoe zorg teamwork is. Bovenal toont het aan hoe zorgverleners en patiënten samen het verschil kunnen maken voor nog veel meer kwaliteitsvolle zorg. - Bree, M. de, & Veening, E. (2016) Handleiding Moreel Beraad; Praktische gids voor zorgprofessionals; Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum, ISBN 9789023254706
Deze tweede editie is volledig vernieuwd. Gebleven is de systematische indeling en de heldere, praktische stijl. Nieuw zijn onder andere: - Oefeningen: voor elke inhoudelijke fase van het beraad; - Tutorials: ondersteuning via www.zorgstudie.nl; - Het kernberaad: de snelste manier om moreel beraad te leren leiden; - De stappenplan-generator: zelf gespreksmethodieken op maat maken; - Opzet basistraining voor deelnemers; - Opzet basistraining voor gespreksleiders. De basistechnieken van moreel beraad komen in het eerste deel aan de orde; daarna volgt verdieping en verbreding voor gevorderde gespreksleiders. - Bree, M. en E. Veening (2012) Handleiding Moreel Beraad; Praktische gids voor zorgprofessionals; Koninklijke Van Gorcum; ISBN: 9789023250623
Steeds meer zorgprofessionals organiseren en leiden zelf een moreel beraad binnen hun instelling. Dit is een gespreksvorm waarin professionals op systematische wijze morele praktijkkwesties analyseren, doordenken en bespreken, om zo tot een voor de praktijk werkbare oplossing te komen. Deze handleiding is bedoeld als praktische gids om hen daarbij te helpen, en geeft antwoord op vragen als: • Wanneer kan een moreel beraad worden georganiseerd – en wanneer niet? • Welk soort casuïstiek is geschikt voor een moreel beraad? • Welke methodieken kunnen er worden gebruikt, en op welke gronden moet er worden gekozen? • Hoe kunnen deelnemers tot een adequate afweging van hun argumenten komen? • Hoe kan een gespreksleider zorgen voor gestructureerde feedback? • Wat is een werkbare tijdsindeling? • Wat is een werkbare formulering van de kernvraag? De handleiding is zo opgezet dat de lezer stap voor stap door het proces van een moreel beraad wordt geleid. De tekst is praktisch en toegankelijk geschreven; (academische) voorkennis van ethiek is niet vereist. In het voorlaatste hoofdstuk worden ter verdieping nog enkele ethisch-theoretische thema’s besproken.- Palmboom, G.(2013) Het leiden van moreel beraad: wat een klus! (boekbespreking) Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek, 23 nr. 4 p.122
- Brouwer, M., Van der Heide, A., Hein, I., Maeckelberghe, E., Verhagen, E. & Van de Wetering, V. (2019). Medische beslissingen rond het levenseinde van kinderen (1-12). Een onderzoeksproject in opdracht van het ministerie van VWS, afdeling Ethiek, namens de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde. Groningen: UMC-Groningen.
- Bruers, S. (2017) . Morele illusies .Waarom onze intuïties niet te vertrouwen zijn.; Uitgeverij Houtekiet, ISBN 9789089245755
Elke dag maken we keuzes die een invloed hebben op anderen. Maar vaak maken we spontane, onbewuste en systematische denkfouten waardoor onze keuzes niet in overeenstemming zijn met onze diepste morele waarden. Net zoals er optische illusies bestaan en onze zintuigen daarom niet altijd te vertrouwen zijn, zo bestaan er morele illusies en morele blinde vlekken waardoor ons moreel oordeelvermogen niet altijd te vertrouwen is.
Morele illusies zijn hardnekkige maar inconsistente morele intuïties. Ze zijn alomtegenwoordig, bijvoorbeeld in politieke debatten, maar kunnen erg schadelijke en zelfs dodelijke gevolgen hebben. Vandaar het belang om ook in de ethiek kritisch te denken. Dit boek biedt inzichten in belangrijke morele illusies en helpt ons zo bij het streven naar een meer betrouwbare, authentieke ethiek. - Bruers, S. (2016). Wil en willekeur? . Een zoektocht naar een samenhangende ethiek; Lectuarium Uitgeverij; ISBN: 9789048440658;
Je mag niet zomaar naar willekeur iets doen dat iemand anders niet wil. Maar wat mogen we dan wel doen en wat moeten we doen? Dat zijn de fundamentele vragen in de ethiek. Dit boek bevat een zoektocht naar universele ethische principes die zo weinig mogelijk willekeur bevatten en zo dicht mogelijk aansluiten bij wat wij echt willen. Die principes vormen een samenhangende ethiek waarmee we vragen kunnen beantwoorden zoals: moeten we abortus of homoseksualiteit verbieden? Mogen we vlees eten of alcohol drinken? En wat zijn de allerbelangrijkste maatregelen om de wereld te verbeteren? - Buitink, J., J. Ebskamp, R. Groothoff (2012) Moresprudentie, ethiek en beroepscode in het sociaal werk;
Uitgeverij ThiemeMeulenhoff, EAN: 9789006952490
In het sociaal werk is er vaak weinig tijd of aandacht voor beroepsethiek. Moresprudentie brengt daar verandering in. Deze nieuwe uitgave voorziet in de behoefte aan meer aandacht voor morele oordeelsvorming en ‘moresprudentie’: het vastleggen van de keuzes die sociaal werkers maken. Een actueel en noodzakelijk boek, zeker nu maatschappelijk werkers een herziene en sociaalagogisch werkers en jeugdzorgwerkers een geheel nieuwe beroepscode hebben. Morele dilemma’s: iedere sociaal werker krijgt ermee te maken. Moresprudentie bereidt de student hierop voor. Hij leert morele dilemma’s te herkennen en te analyseren en krijgt praktische handvatten aangereikt om zelfstandig tot oplossingen te komen. Alle aspecten van beroepsethiek en de beroepscode komen aan bod, met veel casussen en leeropdrachten, zowel in het boek als op de bijbehorende website. - Buuren, M. van en J. Dohmen (2013) Wenken voor het goede leven; Een hoorcollege over 2500 jaar deugdethiek, van Aristoteles tot Nussbaum op 10 cd's; Den Haag, Home academy; ISBN: 9789085301103
We zijn vrij om te worden wie we willen zijn en ons leven zelf vorm te geven. Maar hoe vul je die vrijheid in en wat is goed leven? Daarvoor is een nieuwe moraal nodig die niet dogmatisch is. Van oudsher behandelt de deugdethiek de moraal in termen van deugdelijkheid en voortreffelijkheid. Het gaat daarbij om het excelleren als persoonlijkheid. Deugdethiek biedt houvast bij de zoektocht naar een goed leven. Van Buuren en Dohmen behandelen tien klassieke en moderne denkers over deugden. Ze tonen op overtuigende wijze het belang van deugdethiek in onze moderne tijd.
- Callebert, A., C. van Audenhove en I. de Coster (2012) Euthanasie bij ondraaglijk psychisch lijden; Uitgeverij Acco; ISBN: 9789033488009;
Dit boek wil een eerste verkenning bieden op het vlak van hulp bij zelfdoding en euthanasie als antwoord op ondraaglijk en uitzichtloos psychisch lijden. Enerzijds theoretisch door het beschrijven van het bestaande wettelijke landschap en de opduikende problemen, anderzijds door in te zoomen op de praktijk van een psychiater die regelmatig met de problematiek wordt geconfronteerd. Een tiental patiënten werd bevraagd over de invulling van hun ondraaglijk psychisch lijden, de redenen achter hun euthanasievraag en de reacties van de omgeving en hulpverlening op hun verzoek. Voor zover mogelijk vulden naasten en de begeleidende arts het verhaal vanuit hun perspectief aan. De beperktheid van de steekgroep patiënten en mensen uit hun omgeving laat geen algemene conclusies toe, wel het uitzetten van een aantal belangrijke denklijnen en uitdagingen voor de geestelijke gezondheidszorg en ruimer gezien de maatschappij. - Canters, N. & Meira-Kochetkova, T. (2013) Ethiek; ZorgBasics; Den Haag: Boom | Lemma; ISBN: 9789059319875;
In dit boek bekijken we ethiek zoals ze wordt toegepast oppraktische problemen in de zorg. Het boek biedt de tools voor de professional in de zorg om beslissingen breed te overwegen, keuzen te onderzoeken en beslissingen gefundeerd te nemen. Inzichtelijk wordt gemaakt welke kwaliteiten met nodig heeft om adequaat ethisch verantwoord te kunnen handelen. Een blik in de specifieke beroepsethiek van de zorgprofessional is hier eveneens van belang. - Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2019) . Veilige zorg, goede zorg? . Signalering Ethiek en Gezondheid 19/1; ISBN: 9789057322808
Fricties ontstaan wanneer het accent op veiligheid of het vermijden van risico’s weinig ruimte laat voor andere belangrijke waarden, zoals autonomie, de mogelijkheid zichzelf te ontwikkelen of te floreren. Die situaties vragen om het afwegen van verschillende waarden. Weegt het voorkomen van het risico op verdwalen op tegen de waarde van zelfstandig naar buiten kunnen? Door in detail voor te schrijven hoe zorgverleners moeten handelen, wordt steeds minder een beroep gedaan op hun morele actorschap: het vermogen waarden te wegen en te leren van de eigen geleverde zorg. - Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2018) Signalement 'Digitale dokters - Een ethische verkenning van digitale expertsystemen'
In dit signalement bespreekt het CEG verschillende typen expertsystemen en de ethische en juridische vragen die deze toepassingen van kunstmatige intelligentie oproepen. Vragen over het belang van transparantie en uitdagingen rond bias, de professionele verantwoordelijkheid van de arts en gezamenlijke besluitvorming tussen arts en patiënt. - Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2017). Geslachtscellen uit het lab. Een ethische verkenning van in-vitro gametogenese als nieuwe voortplantingstechnologie; Signalering Ethiek en Gezondheid 2017/1, ISBN: 978-90-5732-268-6
IVG biedt potentieel grote kansen aan paren met een onvervulde kinderwens. Tegelijkertijd roept de nieuwe technologie ethische en maatschappelijke vragen op. Daarover gaat dit Signalement van het CEG. Hoe zit het bijvoorbeeld met de claim dat IVG leidt tot 'democratisering van de voortplanting', oftewel dat voortplanting mogelijk wordt voor iedereen? Welke proportionaliteitsafwegingen spelen een rol? Hoe verhouden de reproductieve belangen van wensouders zich tot andere belangrijke waarden, zoals gezondheid en welzijn van toekomstige kinderen?
voor inzage zie: www.ceg.nl - Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2014) Wanneer samen beslissen niet vanzelf spreekt; Reflecties van patiënten en artsen over gezamenlijke besluitvorming; Signalering Ethiek en Gezondheid 2014/2; Den Haag: CEG;
Na een inleidend hoofdstuk biedt dit signalement een bundeling van praktijkervaringen in de vorm van diepte-interviews met artsen, patiënten en vertegenwoordigers van patiënten. In deze interviews staan steeds drie vragen centraal: wat verstaan al deze direct betrokkenen onder gezamenlijke besluitvorming? Met welke barrières worden zij geconfronteerd tijdens dit proces? En wat zien zij als noodzakelijke voorwaarden om samen te kunnen beslissen? De nabeschouwing geeft een overzicht van de belangrijkste bevindingen uit de interviews en presenteert stellingen die uitdagen tot verdere reflectie.
voor inzage zie: www.ceg.nl - Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2014) Leefstijlbeïnvloeding: tussen betutteling en verwaarlozing; Signalering Ethiek en Gezondheid 2014/1; Den Haag: CEG;
Regelmatig ontstaat debat over de wenselijkheid en onwenselijkheid van het beïnvloeden van leefstijl. Wanneer de overheid of een andere instantie de leefstijl van burgers probeert te beïnvloeden klinkt nogal eens het bezwaar dat dit een kwestie van betutteling is. Het besluit om leefstijl volledig aan het domein van de individuele verantwoordelijkheid over te laten roept echter het bezwaar van verwaarlozing op. Dit signalement brengt de argumenten in kaart die in het publieke debat over leefstijlbeïnvloeding en eventuele betutteling worden gebruikt, welke posities daarin kunnen worden onderscheiden en welke afwegingen moeten worden gemaakt om leefstijlbeïnvloeding te rechtvaardigen.
voor inzage zie: www.ceg.nl - Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2013) Gezamenlijke besluitvorming door zorgverlener en patiënt - normatieve achtergrond; Den Haag: CEG
Deze achtergrondstudie levert een bijdrage aan het advies van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg De participerende patiënt (RVZ juni 2013). Deze studie beschrijft de normatieve achtergrond van het concept ‘gezamenlijke besluitvorming’; een begrip dat centraal staat in het genoemde RVZ advies. We belichten hier een aantal impliciete en expliciete uitgangspunten, waarden, normen en opvattingen die ten grondslag liggen aan dit beleidsconcept. De nadruk ligt op het beschrijven en dus niet op het bediscussiëren hiervan. De ethische dilemma's en knelpunten die gezamenlijke besluitvorming als beleidsconcept kan op- roepen, zullen we op een later moment bespreken in een afzonderlijk CEG signalement
voor inzage zie: www.ceg.nl - Centrum voor Ethiek en Gezondheid (2012) Toekomstverkenning Ethiek en Gezondheid, Signalering ethiek en gezondheid 2012/2. Den Haag: CEG;
voor inzage zie: www.ceg.nl - Cingel, M. van der (red.) S. Cardiff, Th. Niessen, J. Jukema & A. van Hout (2022). Moreel verpleegkundig leiderschap. Uitgeverij Boom; ISBN: 9789024436545
In Moreel verpleegkundig leiderschap wordt het verband uitgelegd tussen de morele waarden van het beroep en verpleegkundig leiderschap. Behandeld wordt wat moreel verpleegkundig leiderschap is en hoe het er in de praktijk uitziet.
In zes hoofdstukken komen verschillende thema’s aan bod die moreel verpleegkundig leiderschap illustreren: de morele grondslag van de zorgpraktijk, persoonsgerichtheid, zelfleiderschap, gender en diversiteit, preventie in de wijk, en telezorg. Zo wordt duidelijk hoe belangrijk de rol van moreel verpleegkundig leiderschap is bij het geven van goede, persoons-gerichte zorg en bij het vergroten van de invloed en het werkplezier van verpleegkundigen.
De vele voorbeelden en casussen zorgen voor een verbinding tussen theorie en praktijk. Studenten worden daarnaast gestimuleerd om kritisch na te denken door de reflectie- en kennisvragen en de toepassingsopdrachten, zowel in het boek als op de bijbehorende website. - Critchley, S. (2016) Gedachten over zelfdoding
Uitgeverij Klement; ISBN: 9789086871841;
Zelfdoding is een tijdloos en alomtegenwoordig fenomeen. Maar het thema is taboe. Elke zinvolle discussie erover moet namelijk op zijn minst de onaangename gedachte toelaten dat het leven het mogelijk níét waard is geleefd te worden. Critchley geeft een treffende historische schets van het fenomeen en een aangrijpend overzicht van beroemde zelfmoordbrieven. Zijn psychologische zelfanalyse laat ons zien wat het betekent om begiftigd te zijn met die al te menselijke gave en vloek om tussen leven en dood te kunnen kiezen. - Cusveller, B. (2021). Naar behoren. Filosofische ethiek in de neocalvinistische traditie; Uitgeverij Buijten & Schipperheijn. ISBN: 9789463691215
Wat is moreel naar behoren? Mensen denken immers heel verschillend over moraal en ethiek. Bovendien zijn moreel goede beslissingen en gedragingen vaak knap ingewikkeld. Bezinning op het moreel goede doen en laten kan dan ook niet volstaan met eenzijdige benaderingen. Moreel naar behoren denken en handelen vraagt om een integrale benadering. Maar wat is een integrale ethiek? Een goed voorbeeld van een dergelijke benadering is de wijsgerige ethiek in de neocalvinistische traditie. Aan de orde komen voortrekkers als Herman Bavinck, Herman Dooyeweerd en André Troost, de uitwerkingen van Bob Goudzwaard en Egbert Schuurman, gesprekspartners als Richard Mouw en Nicholas Wolterstorff, en de toepassingen van Roel Kuiper en de normatieve praktijkbenadering. Intermezzo’s over C.S. Lewis en Allan Boesak vormen een interessante aanvulling. - Cusveller, B. (2019) . Ethiek voor verpleegkundigen. Omgaan met morele issues in de zorg; Boom Uitgevers, ISBN: 9789024409549
Praktische oefeningen
In het werkveld hebben verpleegkundigen vaak te maken met lastige dillema’s en vraagstukken, waarbij ethiek een fundamentele rol speelt. Aan de hand van praktische oefeningen leren de studenten hun verpleegkundige gereedschap te onderhouden en aan te scherpen. Het doel van dit boek is om verpleegkundigen te helpen zich in de praktijk te redden wanneer zij geconfronteerd worden met ethische issues in de zorgverlening.
Hoofdstukken rondom de CanMEDS-rollen
Het boek bestaat uit zes modulaire hoofdstukken, met als basis de competenties van de CanMEDS-rollen. Ook sluit het boek perfect aan bij opleidingen die gebaseerd zijn op Nursing 2020.
Doelgroep
Ethiek voor verpleegkundigen is geschreven voor hbo- en mbo-studenten van de opleiding Verpleegkunde. Ook voor professionals is het een interessant instrument om het eigen denken en handelen scherp te houden.
- Dalen, W. van (2017; derde, gewijzigde druk) Ethiek de basis; Uitgeverij Noordhoff, ISBN 9789001865146
Ethiek de basis licht toe wat het belang is van het innemen van een moreel standpunt en wat dat inhoudt voor je omgeving en professioneel functioneren. Het boek reikt duidelijke definities aan van ethische kernbegrippen als verantwoordelijkheid, rechtvaardigheid en integriteit. Ook beschrijft het welke morele argumenten legitiem zijn en welke niet. Studenten leren tot een eigen en weloverwogen oordeel te komen door middel van systematisch analyses van morele vraagstukken. Het boek bevat veel levendige voorbeelden en handige samenvattingen. Met de vele reflectievragen kunnen studenten de morele competenties nog verder ontwikkelen. Ethiek de basis is geschikt voor alle opleidingen. Het boek is ook beschikbaar als e-book.
Wat is nieuw in de derde editie van Ethiek de basis? De derde druk van Ethiek de basis is uitgebreid met de onderwerpen verantwoordelijkheid, normatieve professionaliteit en modellen van morele leerprocessen. Alle casussen op de website zijn geactualiseerd en er zijn nieuwe oefenvragen toegevoegd. - Dartel, H. van (2017) . Goed verplegen . Leerboek ethiek voor verpleegkundigen, Uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum; ISBN: 9789036818520
Dit leerboek ethiek helpt verpleegkundigen (in opleiding) een antwoord te vinden op de vraag: wat is goed verplegen voor deze patiënt in deze concrete situatie? Daarvoor geeft het boek onder meer theoretische inzichten uit de filosofie, praktische kennis over de beroepscode en over de verhouding tussen ethiek en recht. Al deze informatie helpt je om je oordeelsvermogen te scherpen en situaties beter te analyseren.
Uitgangspunt van het Leerboek is dat jij een reflectieve professional wordt. Reflectieve professionaliteit vraagt naast klinisch redeneren ook aandacht voor moreel redeneren en morele leerprocessen. Zorgen voor een ander is immers een morele aangelegenheid, waarbij je je laat leiden door kernwaarden en waarbij je je houdt aan beroepsnormen. En daarvan afwijkt als dat nodig is. Behalve de theorie over de ethiek, beschrijft dit boek veranderingen in de Nederlandse verpleegkunde, zoals de introductie van een nieuw beroepsprofiel en een andere benadering van gezondheid. - Dartel, H. van en B. Molewijk (red.) (2014) .In gesprek blijven over goede zorg. Overlegmethoden voor ethiek in de praktijk; Uitgeverij Boom; ISBN: 9789461055101
In gesprek blijven over goede zorg is het vervolg op het eerdere, succesvolle boek In gesprek over goede zorg (2003). Kwaliteit van zorg en samenwerking staat of valt met reflectie en dialoog. Moreel beraad is een vorm van gezamenlijke methodische reflectie die veel wordt toegepast in zowel de Nederlandse gezondheidszorg als het onderwijs. In dit handzame en instructieve boek worden verschillende gespreksmethoden voor moreel beraad uitgebreid beschreven. Daarnaast wordt er onder meer stilgestaan bij de implementatie van moreel beraad; het trainen van gespreksleiders; de betekenis van een integraal ethiekbeleid; de rol van emoties, tragiek en patiëntenparticipatie in moreel beraad; de normatieve professionaliteit en de rol van het management. In gesprek blijven over goede zorg is geschreven door en voor mensen uit de praktijk. Het is uitermate geschikt voor iedereen in de zorg en het onderwijs die zich verder wil verdiepen in de rol van ethiek en reflectie bij het samen werken aan de kwaliteit van zorg. - Dartel, H. van (2012) Ethiekbeleid voor zorgorganisaties; Een handelingsgericht perspectief Assen: Van Gorcum; ISBN: 9789023250159 (handelseditie proefschrift)
De gezondheidszorg is in beweging. Stijgende kosten, efficiëntieslagen, bureaucratisering en marktwerking: ze hebben effecten op de praktijk. Professionals voelen zich in de verdrukking. Zij ervaren betekenisverlies en beroepszeer. Intussen nemen ethici initiatieven om die ontwikkeling tegen te gaan. Ze pleiten voor moreel beraad, voor ethiek op de werkvloer, voor betere verbindingen tussen ethiek en kwaliteitsbeleid. Tegelijk is er ook kritiek: worden we wel echt beter van al dat gepraat? Zet die ethiek wel zoden aan de dijk?
Deze studie gaat na hoe een goed ethiekbeleid voor zorgorganisaties er uit kan zien. Het is een verkenning aan de hand van de filosofische traditie. Het ethiekbeleid moet professionals ondersteunen in hun praktijk. Zo’n ethiek is niet los verkrijgbaar. Wie opvattingen over een praktijkgerichte ethiek hanteert die begint bij de professionals, moet deze ook integreren in het denken over zorgen én in het denken over de organisatie. En andersom. Een praktijkgerichte ethiek voor de zorg houdt niet op bij de zorg. Zij heeft ook betrekking op de ethiek van het management. En breder: op de plaats van de zorg in de samenleving. Zo raakt deze studie over een ethiek van de zorg ook aan actuele politieke vragen over de inrichting van de samenleving. - De Dijn, H. (2017) . Drie vormen van weten. Over ethiek, wetenschap en moraalfilosofie; Uitgeverij Polis, ISBN 978-94-6310-228-5
De manier waarop we leven bepaalt onze ethiek. We denken vaak dat ethiek strikt rationeel is of zou moeten zijn. Dat is echter een illusie die samenhangt met gedeelde (en deels denkbeeldige) ideeën die we vandaag over onszelf koesteren. Vanuit die inzichten bekritiseert Herman De Dijn bepaalde vormen van ethiek die vandaag dominant zijn, bijvoorbeeld in de bio-ethiek en de dierenethiek. Hij bespreekt indringend de relatie tussen ethiek en wetenschap. Ethiek en wetenschap zijn radicaal van elkaar verschillende vormen van weten en praktijk. De Dijn verwerpt dan ook de veelgehoorde stelling dat ethiek voortdurend achterloopt op nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. - Dehue, T. (2014) Betere mensen. Over gezondheid als keuze en koopwaar Uitgeverij Atlas Contact; ISBN: 9789045025575
Leken ons brein en onze genen voorheen allesbepalend, momenteel leren we dat een mens zijn biologie zelf kan en moet reguleren. Lag er tot voor kort nog veel nadruk op de erkenning van psychische stoornissen, nu maken we een wending naar een ‘leefstijlpolitiek’ die de preventie van afwijkingen als een individuele verantwoordelijkheid ziet.
Trudy Dehue doorgrondt deze ontwikkelingen met wetenschapssociologische blik. De wetenschap van adhd bij volwassenen en het ontwerp van nieuwe hersentechnologie dienen als illustratie om de noodzaak te laten zien van financieel onafhankelijk onderzoek, dat bovendien niet alleen op technologische vooruitgang is gericht. Geïnspireerd door het liberalisme van John Stuart Mill pleit Betere mensen voor het behoud van variatie in typen wetenschap, omwille van het behoud van variatie in typen mensen. - Denier, Y. (2021) . Het pluisbloemeffect .; Hoe ethiek in de zorg aanstekelijk werkt; Uitgeverij Lannoo Campus; EAN:
9789401470438;
Waarom is ethiek zo belangrijk? Hoe zorg je voor een ethisch zorgklimaat?
Ethische bezieling, aanspreekbaarheid en zelfs verontwaardiging werken als pluisbloemen blazen: zaadjes uitstrooien, voor kruisbestuiving gaan en mensen meetrekken, hen aansporen om op een andere manier naar situaties te kijken. De kunst is om die drive ook effectief en aanstekelijk bepalend te laten zijn voor ons denken en handelen van alledag.
Het pluisbloemeffect gaat over ethiek in de zorg, over ethisch gedreven hulpverlening, over bezielde mensen en waardegedreven zorgorganisaties. Aan de hand van concrete getuigenissen, treffende voorbeelden en een stevige dosis gezond verstand biedt het een eigenzinnige inkijk in de kerndimensies van een ethisch inspirerende zorgcultuur. - Denier, Y., Dhaene, L. & Degadt, P. (2017) . Kiezen is winnen . Een kompas voor keuzes in de zorg; Uitgeverij Acco, ISBN 9789463442633
Kiezen is verliezen, luidt het gezegde. Maar klopt dat altijd? Als we de juiste keuzes maken, dan kunnen we samen een win-winverhaal schrijven. Want kiezen in de gezondheidszorg moeten we hoe dan ook. Op alle niveaus. De overheid kiest welke behandelingen terugbetaald worden en welke niet. De directeur van de zorgvoorziening kiest hoe hij de beperkte middelen en mensen inzet: meer zorg voor een grote groep zorgvragers of betere zorg voor een beperkte groep? Ook elke arts, zorgkundige of verpleegkundige maakt dagelijks tientallen kleine en grote keuzes: blijf ik nog even praten bij die zorgvrager die me nodig heeft, of ga ik snel naar de volgende die op me wacht?
Kiezen zonder houvast geeft stress. Altijd knaagt de vraag: heb ik wel de juiste keuze gemaakt? Dit boek biedt dat noodzakelijke houvast. Als we rechtvaardige keuzes maken, dan versterken die keuzes onze waarden. Dan zijn onze keuzes ethisch gefundeerd. En dan winnen we. Als mens, als professional, als organisatie en als gemeenschap. Verwacht in dit boek geen pasklare antwoorden. Het biedt wel een methodiek, een kompas voor iedereen die keuzes maakt in de gezondheidszorg: beleidsmakers, professionals uit zorg en welzijn, bestuurders en directieleden van zorgorganisaties. Maar ook het brede publiek is direct betrokken partij. Want de keuzes die in de gezondheidszorg gemaakt worden, raken ons allemaal. - Desmet, M. (2015) . Euthanasie: waarom niet? . Pleidooi voor nuance en niet-weten. Uitgeverij Lannoo; EAN 9789401426664
Vanuit zijn twintigjarige praktijk met euthanasiebegeleiding stelt Marc Desmet vast dat euthanasie niet zo evident is als soms in de media wordt voorgesteld. Niet voor de zieke die afhankelijk is van een goed luisterende arts en omgeving. Zeker als die zieke minder autonoom is: minderjarig, psychiatrisch, beginnend dementerend... Niet voor naasten die verder leven met hun soms erg verschillende belevingen na de euthanasie. Niet voor artsen die het doen, want zonder hun solidariteit is zelfbeschikking een leeg begrip. De vraag is dus niet alleen: doe je euthanasie of niet? Maar ook: als je het doet, hoe doe je het dan goed? Dat vraagt niet alleen wettelijke zorgvuldigheid, maar ook palliatieve zorg. En er is nog een betrokkene: de maatschappij. - De Sutter, P & Delrue, E. (2017) . De maakbare baby. Een onbegrensd verlangen? . ; Gent, Academia Press; ISBN:
97801443432;
Petra De Sutter en Eline Delrue behandelen de verschillende technieken duidelijk, overzichtelijk en bevattelijk voor lezers met en zonder medische achtergrond.Het wetenschappelijk verhaal wordt afgewisseld met persoonlijke verhalen van jonge koppels en ouders. Van daaruit openen de auteurs de deur naar het ethisch debat. Want wanneer springt het licht op rood, nu wetenschappers de ene doorbraak na de andere forceren? In hoeverre kunnen zij aan embryo's morrelen? En wat met de commercialisering: geven we onze dochters straks massaal een ingreep 'eicellen invriezen' cadeau? Petra De Sutter en Eline Delrue geven antwoord en spiegelen hun visie aan die van internationaal bekende wetenschappers en filosofen.Een boek op het kruispunt tussen wetenschap, ethiek en de diepmenselijke kinderwens. - Devisch, I. (2018) Inleiding tot de medische filosofie.; ACCO Uitgeverij, ISBN: 9789463448314
De medische wereld stelt ons voor talloze uitdagingen: genetica, neurowetenschappen, predictieve geneeskunde, de impact van leefstijl, medicalisering... Het terrein van de medische filosofie en ethiek probeert daarop een antwoord te bieden door te kijken naar wat er vandaag en morgen op het spel staat. Maar ook door terug te blikken in onze denktradities en vast te stellen dat filosofie en geneeskunde meer met elkaar te maken hebben dan velen vermoeden.
Deze Inleiding tot de medische filosofie gaat na hoe in de westerse traditie filosofen de medische wereld hebben beïnvloed en omgekeerd. Het betreft geen geschiedenis van de wijsbegeerte noch van de geneeskunde. De focus ligt op de wederzijdse wisselwerking tussen die twee terreinen in de tijd, en ook op de culturele en maatschappelijke context waarbinnen die zich steeds wijzigende verhouding zich heeft afgespeeld. Hoe is nagedacht over thema’s zoals lichamelijkheid, ziekte of gezondheid vanuit filosofische hoek? En hoe heeft de evolutie van de geneeskunde een impact gehad op de filosofie? - Diekstra, R. (2018) Zelfdoding
Boom Uitgevers; ISBN 9789462980082;
Welke ervaringen brengen een mens ertoe te geloven dat zelfdoding de enige uitweg is? Wat maakt dat een poging tot zelfdoding soms nog de enige manier lijkt om hulp of aandacht voor problemen te krijgen? Is het mogelijk ons leven zo te organiseren dat zelfdoding overbodig wordt? Is zelfdoding in sommige situaties een 'natuurlijke dood'? En is het waarschijnlijk dat, mede gezien onze toenemende controle over leven en dood, zelfdoding de dood van de toekomst zal worden?
Deze en talrijke andere vragen worden in het Elementaire Deeltje Zelfdoding besproken. René F.W. Diekstra bespreekt meer dan veertig eeuwen denken over zelfdoding in godsdienst, wetenschap en wetgeving, uitmondend in een overzicht van de voornaamste hedendaagse mis- en opvattingen en inzichten over zelfdoding en pogingen daartoe. Wat is zelfdoding precies? Hoe vaak komt het voor? Bij wie en waarom? En wat betekent zelfdoding van een dierbare voor degenen die achterblijven? - Dieperink, G. (2021) . Samen waardig sterven. Het voltooide leven van mijn ouders; ISBN: 978946406791-0
Op 12 mei 2015 beëindigden Hans en Kitty hun voltooide levens. Aan een proces van zes jaar kwam een eind. Dit boek bevat een beschrijving van een aangrijpende gebeurtenis, en de jaren die daaraan vooraf zijn gegaan. Het is het verhaal van twee oudere mensen die bewust afscheid hebben genomen van een goed leven, omdat hun perspectief niet rooskleurig meer was. De auteur, Guido Dieperink (1963), zoon van Hans en Kitty, plaatst hun verhaal in de context van de maatschappelijke en politieke discussie over voltooid leven en werpt daarmee nieuw licht op een complex en gevoelig onderwerp. Dit is een must read boek voor een breed publiek. Voor medici, overheidsfunctionarissen, mensen die beroepshalve met voltooid leven in aanraking komen, en in het bijzonder voor mensen die nadenken over voltooid leven, die in het proces zitten, en hun naasten. - Distelmans, W. (2017) . Palliatieve sedatie . Trage euthanasie of sociale dood?; Uitgeverij Houtekiet, ISBN 9789089246066
Palliatieve sedatie wordt in de volksmond omschreven als ‘iemand kunstmatig in slaap doen’, ‘iemand in coma brengen’ of ook nog ‘iemand platspuiten’. De laatste tijd wordt deze techniek meer en meer gebruikt om onbehandelbaar en ondraaglijk lijden tijdens de laatste levensfase te vermijden. In veel zorginstellingen wordt palliatieve sedatie echter ook als alternatief voor euthanasie opgedrongen. Bovendien verkiezen sommige artsen palliatieve sedatie boven euthanasie omdat zij hierdoor opnieuw aan zet zijn. Het merendeel van de sedaties gebeurt zonder medeweten van de patiënt, terwijl euthanasie enkel kan op uitdrukkelijk verzoek van de betrokkene.
Dit boek wikt de voor- en nadelen van palliatieve sedatie. Hoewel de patiënt door palliatieve sedatie ‘sociaal’ overlijdt, zijn er argumenten waarom palliatieve sedatie – net zoals euthanasie – ook levensverkortend is. Ten slotte wil het boek noodzakelijke informatie geven die nodig is bij het streven naar een waardig levenseinde. - Dwarswaard, J. & Bovenkamp, H. van de (2015) Ethische dilemma's zelfmanagementondersteuning- een handreiking voor verpleegkundigen
Deze handreiking is bedoeld voor zorgverleners die betrokken zijn bij het ondersteunen van zelfmanagement en daar in de praktijk ethische dilemma’s bij ondervinden. In ons onderzoek bleek dat verpleegkundigen vaak dilemma’s tegenkomen, maar deze niet expliciet bespreken met collega’s. Discussie over deze dilemma’s is niet alleen van belang voor de kwaliteit van zorg, maar ook voor het welbevinden van zorgverleners. Het kan je handelingsrepertoire uitbreiden en je kunt je gesterkt voelen in de keuzes die je maakt doordat je ook de overwegingen van collega’s kent. Deze handreiking is bedoeld om deze discussie te ondersteunen.
- Es, R. van (2021) . Ethiek: emoties & argumenten . Professionele morele besluiten nemen; Uitgeverij Boom; EAN: 9789024443772
Ethiek combineert op bijzondere wijze emoties en argumenten en kijkt per definitie vanuit meerdere perspectieven naar morele kwesties. Het gaat om betrokken zijn en afstand nemen, om meevoelen maar ook om kritisch denken.
Om een professioneel gesprek te voeren dat leidt tot een moreel verantwoord besluit, heb je specifieke kennis en vaardigheid nodig. Dit boek is gericht op groepen die zulke gesprekken met elkaar voeren: besturen, raden van toezicht, commissies ethiek en professionals in intervisie. Het geeft een inleiding in de ethiek die je nodig hebt om systematisch morele besluiten te nemen via dialoog en debat. Met aandacht voor de valkuilen en blinde vlekken in dat proces van besluitvorming. - Es, R. van (2020) . Emotionele integriteit . De onderstroom van professionele ethiek; Uitgeverij Boom; EAN: 9789462763661
Integriteit is de laatste jaren opgenomen in de bovenstroom van organisaties via collectieve codes, controles en checklists. Het is rationele integriteit geworden, een vast onderwerp voor bestuur en management. Daarmee zijn persoonlijke morele emoties steeds verder uit het zicht geraakt. Kun je balans brengen in de morele emoties die je ervaart in het uitoefenen van je vak? Kom je tot emotionele integriteit? Dat vereist een andere manier van bewustzijn, kijken en besluiten.
Trots, spijt, respect, schaamte: dit boek is een zoektocht naar de morele emoties van professionals en naar de wijze waarop ze tot emotionele integriteit proberen te komen. - Es, R. van (2015) . Professionele ethiek . Morele besluitvorming in organisaties en professies; Vakmedianet; EAN: 9789462760615
Dit boek is een inleiding tot de ethiek in organisaties en professies met de nadruk op de kwaliteit van morele besluitvorming. Op een visueel aantrekkelijke en ongebruikelijke manier wordt dit specialisme behandeld via kunstvormen. Aan de hand van ruim zestig films, dertig schilderijen en litho's, twintig romans, acht gedichten en zes toneelstukken wordt de lezer wegwijs gemaakt in het nemen van morele beslissingen.
Dit mondt uit in een overzichtelijk model van drie fasen volgens de klassieke indeling: beeldvorming, oordeelvorming en besluitvorming. Met dit model valt in de praktijk goed te werken: het is ontwikkeld op basis van meer dan tweehonderd morele besluitvormingsprocessen in organisaties en professies waar de auteur de laatste twintig jaar direct of indirect bij betrokken is geweest.
Het nemen van een moreel besluit is een kwestie van zorgvuldig analyseren en zelfbewust durven kiezen. Dit boek helpt daar bij. Het biedt een systematische werkwijze voor morele besluitvorming in organisaties en professies. - Eynikel, J. (2017) . Robot aan het stuur . Over de ethiek van techniek; Uitgeverij Lannoo Campus; EAN:
9789401440998;
Robots, artificiële intelligentie, het Internet of Things, zelfrijdende wagens: we staan op de rand van het 'tweede machinetijdperk'. Dat levert kansen op, maar ook uitdagingen. Want technologie is nooit waardenvrij. Met de opkomst van slimme, (semi)autonome technologie wordt de ethische kant van innovaties bovendien belangrijker dan ooit voor bedrijf en samenleving. Robot aan het stuur bekijkt de grote technologische trends door een menselijke bril en werkt een kader uit waarmee innovators, ondernemers en maatschappelijke spelers kunnen bijdragen aan ethische innovatie. - Ewijk, H. & Kunneman, H. (2013) Praktijken van Normatieve Professionalisering; Uitgevrij SWP; ISBN: 9789088504617
Normatieve vragen en morele uitdagingen spelen een steeds grotere rol in professionele organisaties en in het praktische handelen van professionals. Dit boek biedt een dieper begrip van deze vragen en geeft wegen aan om daar in de praktijk creatief en moreel verantwoord mee om te gaan. De theorie en de praktijk van normatieve professionalisering zoals die de afgelopen twintig jaar aan de Universiteit voor Humanistiek is ontwikkeld, zijn daarbij richtinggevend. Door een groot aantal praktijken van normatieve professionalisering van binnenuit te beschrijven en te analyseren, willen wij professionals, onderzoekers en managers die in hun eigen praktijk met normatieve en morele vragen worstelen ondersteunen, bemoedigen en inspireren. Daarmee geeft dit boek bovendien nieuwe impulsen aan de theorievorming en het onderzoek op dit snelgroeiende gebied.
- Frissen, P. (2018) Staat en taboe; Politiek van de goede dood. Boom Uitgevers, Amsterdam; ISBN 9789024424207
In Nederland is met de euthanasiewetgeving een deel van het monopolie overgedragen aan de dokter. In het huidige debat over het voltooide leven willen velen deze macht nog verder verleggen, namelijk naar de zelf beschikkende burger, die daarbij professionele hulp mag eisen.
Maar als de staat de plicht heeft om alle burgers te beschermen zodat zij hun leven zo autonoom mogelijk kunnen leven, betekent dit ook dat de staat grenzen moet stellen. In het licht van het geweldsmonopolie heeft het debat over het voltooide leven om deze redenen niet alleen een ethische, maar ook een politieke dimensie: hoe autonoom mag de burger over zijn of haar eigen leven beschikken? Of: wie mag doden?
Frissen laat in Staat en taboe zien welke rol taboes, verboden en grenzen spelen in de gespannen verhouding tussen staat en burger. Net als in zijn eerdere werk combineert Frissen onderzoek naar de praktijk met filosofische reflectie.
- Gastmans, Chr. (2021) . Kwetsbare waardigheid; ethiek aan het begin en het einde van het leven . Uitgeverij Pelckmans, ISBN: 978-94-6337-281-7
‘Mag alles wat kan?’ is dé ethische vraag die zich opdringt bij het maken van keuzes aan het begin en einde van het leven. Velen beantwoorden deze vraag met de verruiming van de keuzemogelijkheden voor de patiënt. Anderen verkiezen de toepassing van oude ethische principes. In debatten over abortus en euthanasie staan deze benaderingen lijnrecht tegenover elkaar, met als gevolg dat holle slogans gaan primeren op diepgang. Hierdoor wordt volgens Chris Gastmans de weerbarstige complexiteit van ethische problemen miskend. Ethisch nadenken over leven en dood vereist zorgvuldigheid en diepgang en de aanvaarding dat gemakkelijke zwart-wit-antwoorden niet bestaan.
Kwetsbare waardigheid reikt concrete oriëntaties aan voor het maken van goed overwogen keuzes in verband met prenatale diagnostiek, abortus, vroeggeboorte, euthanasie, ouderenseksualiteit en levensmoeheid. Deze oriëntaties houden het midden tussen een relativistische laisser-faire enerzijds en een principiële rigiditeit anderzijds. - Gastmans, Chr. & Dierckx de Casterlé, B. (2016) (tweede druk). Verpleegkundige excellentie . Verpleegkunde tussen praktijk en ethiek; Uitgeverij Bohn, Stafleu en Van Loghum, ISBN: 9789036812726
Een vernieuwende uitgave over verpleegkundige ethiek. Vele maatschappelijke en verpleegkundige evoluties maken het noodzakelijk dat duidelijke oriëntaties aangereikt worden over 'goede zorg' en 'excellente verpleegkunde'. Hoe kan de verpleegkundige zich aan het begin van de 21e eeuw blijven profileren als 'daadgeworden bekommeris' voor de hulpbehoevende medemens? Hoe verhoudt verpleegkunde zich tot haar traditie, de technologie en het ethisch debat in onze samenleving? Hoe kijken andere hulpverleners uit de gezondheidszorg zoals artsen, beleidsverantwoordelijken, pastores, docenten, ethici aan tegen de verpleegkunde als 'zorgzame praktijk'? In het eerste deel wordt getracht vanuit een meer theoretische benadering een eigen visie over verpleegkundige ethiek te ontwikkelen. De ethische betekenis van de verpleegkundige praktijk wordt vanuit verschillende invalshoeken beschreven. In het tweede deel staat de dialoog tussen theorie en praktijk centraal. Vanuit verschillende posities en functies in de gezondheidszorg wordt nagedacht over de ethische betekenis van de verpleegkunde. In het derde deel wordt een aantal verpleegdilemma's uit de dagelijkse praktijk besproken. Verpleegkundige excellentie nodigt u uit mee te denken over wat 'meer' is in de zorg. - Gezondheidsraad/Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (2016). Leefstijlbeïnvloeding op de werkvloer. Signalering Ethiek en Gezondheid 2016/3. Den Haag: Centrum voor Ethiek en Gezondheid, ISBN 978-90-5732-262-4: Voor inzage en download: http://www.gezondheidsraad.nl
- Goorden, L. (2016) . De sprong in de techniek . ; ISVW Uitgevers; ISBN: 9789491693953
'Shaping the world atom by atom'. Met dit ophefmakende motto lanceert Bill Clinton in 2000 het eerste grootscheepse onderzoek naar nanotechnologie. Zodat het vandaag - anderhalf decennium later - nanotechnologen effectief zal lukken om almaar gerichter atomen op te pakken en ze naar believen te verplaatsen. En daarmee een begin te maken met het inruilen van de ons gegeven wereld tegen iets wat we zelf maken. Nimmer konden we met technologie zoveel kanten op. Maar ook nooit was de onzekerheid zo groot. Want hoe onszelf opnieuw uitvinden? Welke kwaliteiten zullen hier prevaleren? En hoe om te gaan met zelfgemaakte creaturen die eigengereid zijn en waarmee we niet zijn vertrouwd?
Dit zijn vragen die ons allemaal - en niet alleen het laboratorium - aangaan. We zijn met zijn allen betrokken partij, als experimentator en als proefkonijn. Vandaar de oproep: laten we stilstaan bij wat we doen. En telkens opnieuw de vraag stellen: wat maakt een experiment in onze ogen acceptabel? - Grypdonck, M., VanLaere, L. & Timmermann, M. (2018) . Handboek Zorgethiek in praktijk . Uitgeverij Lannoo Campus, EAN: 9789401450539
De kwaliteit van onze zorg staat of valt met deze relatie van mens tot mens. Leidinggevenden, managers, verpleegkundigen en zorgdragers die de kwaliteit van zorg in hun organisatie willen bevorderen, maken ruimte voor relaties. Ze stellen zorgprofessionals in staat om op een open en intelligente manier in relatie te gaan. Dat doen ze vooral door ook zelf in relatie te treden met die professionals.
Dit boek helpt studenten en leidinggevenden om te groeien als 'zorgethisch coach'. Het concretiseert wat zorgethiek is en hoe mensen kunnen groeien in het verlenen van zorg. Het boek vertrekt daarbij steeds vanuit de realiteit waarin zorgpraktijken vandaag vorm moeten krijgen.
- Hartman, L.(2020). Proefschrift: Innovations in Clinical Ethics Support. Vrije Universiteit Amsterdam. ISBN: 978-94-6421-108-5
(zie: https://books.ipskampprinting.nl/thesis/549978-Hartman/ en ook onder letter 'H' in het uitgebreid literatuuroverzicht)
Haar proefschrift reflecteert op de belangrijkste uitdagingen voor ethiekondersteuning op dit moment, en presenteert drie innovaties om aan deze uitdagingen tegemoet te komen. De eerste innovatie betreft de ontwikkeling van een ethiekondersteuningsinstrument, een zogenaamd ‘moreel kompas’. De tweede innovatie betreft een specifieke manier van het organiseren van ethiekondersteuning, een zogenaamde ‘integratieve benadering‘ voor ethiekondersteuning. En tot slot betreft de derde innovatie de ontwikkeling van NEON als netwerk voor ethiekondersteuners en een verzameling kwaliteitskenmerken voor ethiekondersteuning.(bron: Nieuwsbrief NEON dec. 2020) - Hartog, L.; Weidema, F.; Widdershoven, G. & Molewijk, B. (2016) Handboek ethiekondersteuning; Uitgeverij Boom, ISBN 9789089538864
Handboek ethiekondersteuning biedt een praktische introductie in de ethiekondersteuning, speciaal bedoeld voor gezondheidszorgorganisaties. Het boek geeft een overzicht van de verschillende werkvormen van ethiekondersteuning. Daarnaast beschrijft het de competenties die nodig zijn voor goede ethiekondersteuning en gaat het in op verschillende manieren waarop ethiekondersteuning in een zorgorganisatie kan worden geïmplementeerd. Het Handboek ethiekondersteuning bevat praktische tips, voorbeelden uit de praktijk ter inspiratie en kwaliteitskenmerken. Afsluitend is een praktisch tienpuntenplan opgenomen waarmee u eenvoudig kunt beginnen met ethiekondersteuning in uw organisatie. Tevens bevat het handzame formulieren ter inspiratie. Het handboek is bedoeld voor ethici en zorgverleners, maar ook voor bestuurders en managers die een ethiekprogramma willen opzetten of verbeteren. - Have, H.A.M.J. ten; Meulen, R.H.J. ter; Vries, M.C. de & Meule, B.C. ter (2020) . Leerboek ethiek in de gezondheidszorg . Uitgeverij Bohn, Stafleu en Van Loghum, EAN: 9789036824422
Dit boek, de compleet vernieuwde opvolger van het Leerboek medische ethiek, is een uitstekende inleiding in de ethiek van de zorg en de bio-ethiek. Het presenteert een overzicht van de actuele ethische discussies binnen de gezondheidszorg. Naast een analyse van relevante perspectieven biedt het een normatief kader waarmee de lezer zich een afgewogen en beargumenteerd oordeel kan vormen over ethische vraagstukken. De talrijke voorbeelden en uitgebreide casuïstiek, aangevuld met extra verdieping via de online omgeving, geven bovendien een goed inzicht in de praktijk en maken de stof overzichtelijk. - Have, H.A.M.J. ten,
R.H.J. ter
Meulen en E. van Leeuwen (2013) Leerboek medische
ethiek; Houten: Bohn Stafleu Van Loghum ISBN: 9789031399192
Stamcelonderzoek, nanotechnologie, robotchirurgie en transplantatiegeneeskunde bieden nieuwe mogelijkheden in de gezondheidszorg, maar roepen ook de vraag op hoe technologische vernieuwingen op een moreel verantwoorde wijze zijn toe te passen. Daarnaast is maatschappelijk debat nodig over ethische kwesties als palliatieve sedatie, financiering van de zorg en patiëntveiligheid. Deze vierde, herziene uitgave van Leerboek medische ethiek is een uitstekende inleiding in de medische ethiek en de bio-ethiek. Het presenteert een overzicht van de actuele ethische discussies binnen de gezondheidszorg. Naast een analyse van relevante perspectieven biedt het een normatief kader waarmee de lezer zich een afgewogen en beargumenteerd oordeel kan vormen over ethische vraagstukken. De talrijke voorbeelden en uitgebreide casuïstiek geven bovendien een goed inzicht in de praktijk en maken de stof overzichtelijk.. - Hees, M. van, Nys, T. & Hendriks, A. & Robeyns, I. (red.) (2014) Basisboek ethiek; Uitgeverij Boom; ISBN: 9789461059321
Wat maakt ons leven waardevol? Gaat het liefde, geluk of vrijheid? Maar waar verwijzen die waarden precies naar? En wat moeten we doen om een moreel goed leven te leiden? Kunnen we spreken van algemene morele plichten? Kunnen we wel op zelfstandige wijze tot oordelen komen over wat goed of juist is, of laten we ons vaak onbewust leiden door toevallige factoren? En wat betekent dat voor onze verantwoordelijkheid? En zijn morele uitspraken beweringen die waar of onwaar kunnen zijn, of zijn het enkel uitingen van afkeuring of goedkeuring?
Over deze en andere vragen gaat dit Basisboek ethiek. Een keur aan academisch filosofen werkte mee aan dit standaardwerk, dat zich met recht de meest complete introductie in de ethiek mag noemen. Alle belangrijke ethische stromingen en denkers komen aan bod. Ook wordt uitgebreid ingegaan op recente ontwikkelingen in de morele psychologie. - Hein, I. & Hondius, A. (red.) (2017) . Wilsbekwaamheid in de medische praktijk . Uitgeverij de Tijdstroom; ISBN:
9789058980649
In dit boek is de Nederlandse vertaling van MacCAT opgenomen. Daarnaast wordt de toepassing van de MacCAT beschreven in de beoordeling van ouderen, minderjarigen, patiënten met anorexia nervosa, met een verstandelijke beperking, bij zwangerschap en bij verzoek om euthanasie. Daarnaast komen juridische en ethische aspecten van wilsbekwaamheidsbeoordeling aan bod. Er wordt ingegaan op verbanden tussen wilsbekwaamheid en toerekeningsvatbaarheid en op wilsbekwaamheid bij mentorschap.
Dit boek geeft praktische handvatten voor het omgaan met wilsbekwaamheid in de gezondheidszorg. Het is bedoeld voor artsen, onderzoekers, psychologen en andere professionals in zowel de somatische- als de geestelijke gezondheidszorg en is daarnaast informatief voor ethici en gezondheidsjuristen. - Hertogh, C., Hendriks, A. & Verkerk, M.A. (2014) Ethische dilemma's in de ouderengeneeskunde; Tussen patiënt en zorgsysteem; Koninklijke Van Gorcum; ISBN: 9789023251378
De ouderengeneeskunde is een tak van de geneeskunde die zich van oudsher richt op het samenspel van bij het ouder worden optredende ziekten en de gevolgen daarvan: complexe multimorbiditeit. Complex staat daarbij zowel voor samengesteld als voor ingewikkeld. De ouderenarts heeft namelijk niet alleen te maken met de oudere zelf, maar ook met het hem of haar ‘omringende’ zorgsysteem. Deze zogeheten triadische zorgrelatie kan zowel in diagnostische als in therapeutische zin aanleiding geven tot morele problemen.
Dit boek presenteert vijfentwintig ‘ouderenzaken’, steeds gevolgd door een drietal commentaren van respectievelijk een ouderenarts, een jurist en een ethicus. Het merendeel van deze casus heeft in meer of mindere mate betrekking op het complexe karakter van de zorg en de dilemma’s die het hanteren van een triadische zorgrelatie met zich mee kan brengen. Vragen die daarbij aan bod komen zijn ondermeer: Wat is goede medische zorg hier? Welke verantwoordelijkheid heeft de arts bijvoorbeeld voor de mantelzorger die ten koste van alles zijn demente echtgenote thuis wil blijven verzorgen? Mag hij ingrijpen als die zorg door overbelasting naar professionele normen ontspoort en hoe dan? - Heusinkveld, B.-J. (2021) . De betere mens .; Een medisch-ethisch kader voor mensverbetering vanuit christelijk perspectief ISBN: 9789463013581;
Op zoek naar geluk en een beter leven lijken een sterker lichaam, een beter gedrag, het bij voorbaat genetisch aanpassen van embryo’s, een beter geheugen en een onlineverbinding tussen ons brein en de computer heel wenselijk. Met behulp van technologie kan de medische wereld ons helpen ons lichaam op te waarderen en te perfectioneren. Dit boek laat zien dat ons mensbeeld en lichaamsideaal in de loop van de tijd telkens verandert. Wat betekent het om mens te zijn? De ontwikkelingen rond mensverbetering plaatsen die vraag in het centrum van de aandacht. Een van de voornaamste filosofische, theologische, medische, ethische en politieke kwesties van de 21e eeuw zal de definitie zijn van ‘wie wij zijn’. - Hoven, M. van den & Bolt, I. (2017) . Ethiek voor apothekers .; Uitgeverij Boom, ISBN 9789089538857
Ethiek voor apothekers is het eerste deel in de nieuwe reeks 'Ethiek voor de beroepspraktijk'. Elk boek in deze reeks richt zich op een specifieke beroepsgroep en legt in heldere taal uit hoe deze professionals kunnen omgaan met de ethische dilemma's die zij tegenkomen in hun werk. De delen bevatten herkenbare praktijkvoorbeelden en reiken de lezer theoretische kaders aan om daarop te reflecteren. - Hoven, M. van den & Kole, J. (2014) Even stilstaan; Beroepsethiek in de jeugdzorg, Uitgeverij SWP; ISBN: 9789088505058
Kies ik voor de ouder of voor het kind? Of is dat een oneigenlijk dilemma? Moet ik aansturen op uithuisplaatsing of toch nog niet? Hoe informeer ik een collega goed over een gezin zonder hun vertrouwen te verliezen? Wat is hier in het belang van het kind? Wie in de jeugdzorg werkt, ontkomt niet aan dit soort vragen. Ze hebben allemaal met beroepsethiek te maken: Wat moet ik doen om goed te doen? Welke houding neem ik daarbij aan? Hoe denkt mijn beroepsgroep erover? Het beantwoorden van complexe ethische vragen vergt tijd en reflectie, maar werkdruk en handelingsverlegenheid zitten geregeld in de weg. Dit boek nodigt uit om toch even stil te staan, om wél tijd te nemen voor ethische reflectie en zo het bewustzijn te versterken van de waarden en normen die gidsend zijn in de jeugdzorg. Uiteenlopende thema's komen aan bod: van ketensamenwerking tot kindermishandeling, van beroepscodes tot 'belang van het kind' en van beroepsgeheim tot handelingsverlegenheid. - Hoven, M. van den, Kole, J. & Janssens, M. (2012) Goed aangepakt; Gesprekken over beroepsethiek bij kindermishandeling, Uitgeverij SWP; ISBN: 9789088502972
Wat heeft beroepsethiek met de aanpak van kindermishandeling te maken? Tegen welke ethische dilemma’s lopen professionals aan wanneer ze vermoeden dat een kind mishandeld wordt? Wat brengt hen er toe dat vermoeden te melden of juist niet, en welke afweging maken ze daarbij? Waarom is het eigenlijk belangrijk vanuit beroepsethisch perspectief naar de aanpak van kindermishandeling te kijken? Een antwoord op deze vragen is te vinden in deze bundeling van gesprekken met experts op het terrein van kindermishandeling en beroepsethiek.
Geen titels
- Jacobs, F., Hartogh, G. den en Willigenburg, Th. van (2013) Wijsgerige ethiek; Hoofdvragen, discussies en inzichten; Uitgeverij Damon; ISBN: 9789460361579
Ethiek is een wijsgerige discipline waarin systematische normatieve reflectie op ons praktische leven centraal staat. Hoe dienen we met elkaar om te gaan? Wat is een zinvolle manier van leven? Welke waarden moeten we in onze samenleving hoog houden? Wat is juist en wat is niet juist? Wat mag wel en wat mag niet? En hoe komen we dat te weten? In dit boek worden de laatste inzichten gepresenteerd waarbij 'filosofische geheimtaal' en onnodig jargon vermeden worden. De auteurs bieden een kritische bespreking van de belangrijkste ethische theorieën, zonder dat zij een keuze maken voor of tegen een bepaalde theoretische invalshoek. De lezer wordt uitgenodigd om zelf te denken en een beredeneerde afweging te maken. - Jansen, H. en M. Knapen (2012) Over de grenzen van het medisch beroepsgeheim Dilemma's rond privacy en vertrouwen in de zorg; Uitgeverij Pepijn i.s.m. Celsus Juridische Uitgeverij; ISBN: 97890787091 83.
De eed van Hippocratus wankelt. Ruim 2400 jaar was er nauwelijks discussie over het medisch beroepsgeheim, omdat artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners de eed naleefden: praat niet over je patiënt, over zijn ziekte en behandeling. Zwijgen was de norm.
Dat is tegenwoordig lang niet meer vanzelfsprekend. Artsen dienen declaraties in bij verzekeraars met medische informatie over patiënten. Werkgevers willen weten of hun werknemers wel gezond genoeg zijn. De politie zoekt criminelen op in het ziekenhuis, om ze daar te ondervragen. Justitie vindt het medisch beroepsgeheim maar lastig, want het staat strafrechtelijk onderzoek in de weg. De media lopen met een draaiende camera de Spoedeisende Hulp binnen. Burgers krijgen met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur medische gegevens los. Elektronische patiëntendossiers kunnen worden gekraakt. En patiënten zelf – die geven weinig meer om hun privacy. Ze komen met hun kwalen op televisie of zetten alles op Facebook.
In dit spanningsveld wordt van zorgverleners het uiterste verwacht. Maar kan dat nog? En weten artsen wat ze wel en niet mogen? Deze bundel laat zien dat artsen onder druk van een veranderende samenleving het medisch beroepsgeheim beetje bij beetje prijsgeven. Praten lijkt de norm te worden – met alle gevolgen voor het vertrouwen dat patiënten in de zorg hebben.
Met medewerking van onder meer Heleen Dupuis, Kees Tulleken, Wilna Wind, Tom Schalken, Aart Hendriks (KNMG), de NVAB, NVP, het Openbaar Ministerie en het IGZ.
- Kanne, M. (2016). Co-creatie van goede zorg . Ethische vragen, moreel beraad en normatieve professionalisering in de zorg en het sociaal werk; proefschrift Universiteit voor Humanistiek; Uitgeverij Eburon, ISBN: 9789463010832
Reflectie op vragen rond goede zorg en het uitwisselen van verhalen, bijvoorbeeld in de vorm van een moreel beraad, waarbij diverse actoren aanwezig zijn, leidt tot nieuwe inzichten, wederzijds begrip en co-creatie van goede zorg, zo luidt de stelling van het onderzoek dat wordt beschreven in dit boek. - Keizer, B. (2013) .Tumult bij de uitgang. Lijden, lachen en denken rond het graf; Uitgeverij Lemniscaat; ISBN: 9789047706007
Het verlossende van Tumult bij de uitgang is dat Keizer ondanks de ernst van zijn thema nooit vergeet te lachen. Hoewel we onze uiteindelijke bestemming, de dood, als een loden kogel met ons mee slepen, vindt hij enige opluchting in de gedachte dat we zonder dit blok aan ons been zouden wegzweven in betekenisloosheid. Op even komische als stijlvolle wijze blijft hij doordrongen van het besef dat onze sterfelijkheid het beste medicijn is om het leven draaglijk te houden.
[…] ‘Er is, dacht ik, niets dat helpt tegen de dood. Mijn bescheiden ervaring is dat je weerloos ondergeschoffeld wordt, met of zonder spirituele tradities, wel of niet voorbereid, ver vóór of lang ná je tijd, biddend of suffend, peinzend of bluffend, denkend of strijdend, lijdend of lachend, nietsvermoedend of brakend, bloedend of slapend. Aan het eind van de rit word je altijd en onherroepelijk ondergespit.’ - Keij, J. (2012) Levinas in de praktijk; Een handleiding voor het best mogelijke helpen, privé en in de zorg Uitgeverij Klement; ISBN: 9789086871094
Emmanuel Levinas is wellicht de diepzinnigste en gevoeligste filosoof uit de twintigste eeuw. Hij is de denker die het concrete, alledaagse menselijke bestaan heeft beschreven met een voor losofen ongekende systematiek.
In dit boek laat Jan Keij zien wat de ‘kaswaarde’ van Levinas’ filosofie is, vanuit de vraag wat dit denken in de praktijk inhoudt. Die praktische toepasbaarheid van Levinas’ denken heeft zich al bewezen in vele cursussen voor onder anderen leken, artsen, maatschappelijk werkers en verpleegkundigen, die allemaal de weg naar het best mogelijke helpen geschetst kregen. Waar het hier om gaat is een filosofie die niet alleen de wereld en de mens interpreteert, maar die ook verandert. Kortom, een inleiding op en praktische uitwerking van de filosofie van Levinas waar geen woord Frans bij is. - Kerckhove, C. van; Kock, C. De & Vens, E. (2013) Ethiek en zorg in de hulpverlening Over taboes gesproken; Academiapress; ISBN: 9789038221052
Het boek ‘Ethiek en zorg in de hulpverlening. Over taboes gesproken’ vertrekt van de zelfbeschikking van de cliënt. Wordt de cliënt binnen de hulpverlening benaderd als een autonoom dan wel als een heteronoom mens? Het uitgangspunt is de verhouding tussen de hulpverlener en de hulpbehoevende, geplaatst in een maatschappelijke en culturele context. De opener is een polemische bijdrage: onderscheiden de diverse vormen van hulpverlening zich vandaag nog steeds op basis van een verschillend mensbeeld en waardepatroon? Deze cruciale vraag wordt getoetst aan de praktijk van een bijzondere vorm van hulpverlening: de morele hulpverlening.
In diezelfde lijn buigt het boek zich over een aantal problemen waarover men niet graag in het openbaar spreekt of waarover net een grote maatschappelijke discussie bestaat:
Hulpverlening aan ouderen in de multiculturele samenleving: een nieuw probleem? Bemoeizorg of bemoeizucht? Hoe ver kunnen we gaan in de vraag naar het beëindigen van het leven? Hulpverlening en armoede: een probleem waarvoor we liefst onze ogen sluiten? Wat is goede zorg?
‘Ethiek en zorg in de hulpverlening’ is een publicatie die het taboe niet schuwt, maar het net bespreekbaar wil maken, aan de hand van bijdrages van enkele vooraanstaande specialisten. Iedere hulpverlener zou deze uitgave moeten lezen, al is het maar omdat het aanzet tot refl ectie over de eigen praktijk. - KNMG en IKNL (2022) . Herziene versie Richtlijn Palliatieve sedatie .; zie palliaweb.nl
- KNMG (2022). Gedragscode voor artsen. Goedgekeurd door het Federatiebestuur op 24 februari 2022 en gepubliceerd op 27 mei 2022
Als beroepsgroep hebben wij, artsen, een belangrijke verantwoordelijkheid: elke patiënt moet kunnen rekenen op goede zorg. Dat vraagt om heldere normen en waarden, waar elke arts zich aan kan en wil houden. Die aansluiten bij onze praktijk en een concrete invulling geven aan onze Artseneed. De KNMG-Gedragscode voor artsen voorziet in die behoefte. De code geeft aan wat wij als artsen belangrijk vinden in relatie tot onze patiënten, collega’s, de samenleving en onszelf. Zo biedt de code een leidraad voor ons professioneel handelen. - KNMG / V&VN (2014) Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen; Concept Handreiking
De KNMG verwacht dat deze handreiking voorziet in een behoefte van artsen, verpleegkundigen en verzorgenden, omdat zij naar alle waarschijnlijkheid meer dan voorheen geconfronteerd zullen worden met patiënten die bewust afzien van eten en drinken om het 45 levenseinde te bespoedigen. Dit betreft met name oudere patiënten, die, mede als gevolg van de maatschappelijke discussie (mogelijk versterkt door het burgerinitiatief Uit Vrije Wil over het zelfgekozen levenseinde), vaker vragen zullen stellen aan hun arts over voltooid leven, lijden aan het leven en bewust afzien van eten en drinken. - Kompanje, E. (2012) Afzien en staken van Intensive-Carebehandeling; Routeplanners voor de verpleegkundige praktijk; Uitgeverij Bohn, Stafleu en Van Loghum; ISBN: 9789031388172
In dit boekje worden praktische routeplanners gegeven die artsen en verpleegkundigen op de IC stap voor stap kunnen helpen bij de zorg voor stervende patiënten op de IC.
Intensive care staat vooral bekend om het medisch-technisch handelen bij ernstig zieke patiënten. Dit hoogtechnologische handelen leidt helaas niet altijd tot genezing van de patiënt. De sterfte op een intensive care is, vergeleken met andere afdelingen in het ziekenhuis, dan ook hoog. Van alle patiënten die op een IC komen te overlijden, sterven in Nederland acht van de tien nadat besloten is dat verder behandelen niet meer in het belang van de patiënt is en de ingezette behandeling gestaakt wordt. Omdat de meeste patiënten bij wie de behandeling gestaakt wordt ernstig orgaanfalen hebben, kan dit aanleiding geven tot belastende symptomen zoals benauwdheid, reutelen, onrust, pijn en andere vormen van discomfort. Artsen en verpleegkundigen hebben de morele taak om deze symptomen zo goed mogelijk te behandelen teneinde de patiënt zo rustig mogelijk te kunnen laten overlijden. Beter is het om te anticiperen op mogelijk belastende symptomen. Helaas zijn veel artsen en verpleegkundigen onwennig in het geven van anticiperende palliatieve zorg op de IC. In dit boekje worden praktische routeplanners gegeven die artsen en verpleegkundigen op de IC stap voor stap kunnen helpen bij de zorg voor stervende patiënten op de IC. - Kompanje, E. (2012) Klinische ethiek op de IC; 37 overdenkingen uit de praktijk van intensive care en spoedeisende hulpverlening; Uitgeverij Bohn, Stafleu en Van Loghum; ISBN: 9789031383955
In dit boek worden 37 alledaagse ethische IC-problemen toegankelijk en dicht bij de praktijk blijvend geanalyseerd. Artsen en verpleegkundigen op de IC kunnen in de analyses een handvat vinden hoe zij in vergelijkbare situaties kunnen handelen. Intensive care staat vooral bekend om het medisch-technisch handelen bij ernstig zieke patiënten. Maar elke arts of verpleegkundige werkzaam op een IC weet dat er bij dit handelen zeer regelmatig ethische en juridische vragen rijzen. Hoe zit het met beroepsgeheim op de IC? Overlijdt een patiënt eerder als je hem morfine geeft na het staken van behandeling? Moet een schriftelijke wilsverklaring altijd worden opgevolgd? Wat moeten zij aan met marchanderende familieleden? Hoe staken zij op ethisch juiste wijze de behandeling als deze geen doel meer dient? Is orgaandonatie wel zo vanzelfsprekend als men algemeen aanneemt? Vragen die elke arts en verpleegkundige op een IC zal herkennen. In dit boek worden 37 van dit soort alledaagse ethische IC-problemen toegankelijk en dicht bij de praktijk blijvend geanalyseerd. Artsen en verpleegkundigen op de IC kunnen in de analyses een handvat vinden hoe zij in vergelijkbare situaties kunnen handelen. Dit boek vult een lacune in zowel de ethische als de medisch-verpleegkundige literatuur. Het brengt de praktijk en theorie van intensive-care-ethiek naadloos bij elkaar. - Kooijman, A. & P.M.J. Vleugels (2014) Op zoek naar evenwicht; Morele vragen voor artsen en verpleegkundigen; Dwingeloo, Uitgeverij Kavanah; ISBN: 9789057401398; tweede herzien druk
In een gezondheidszorg waarin het welzijn van de patiënten centraal staat, zijn medische behandeling en verpleegkundige zorg een gemeenschappelijke onderneming: artsen en verpleegkundigen hebben elkaar nodig. Patiënten die behandeling of zorg weigeren, vragen over reanimatiebeleid, palliatieve zorg, pijnbestrijding of palliatieve sedatie, euthanasie, beslissingen over het al dan niet voortzetten van zeer belastende behandelingen, organisatorische kwesties: het zijn allemaal vragen waar beide disciplines mee te maken hebben en die vaak ook om een gemeenschappelijk gedragen antwoord vragen. De beslissing van de één kan immers consequenties hebben voor de ander.
In deze nieuwe druk wordt meer aandacht besteed aan de moeilijkheden die zich voordoen m.b.t. informed consent. Ook wordt aandacht gevraagd voor onderwerpen als privacy, geheimhouding en schriftelijke wilsverklaringen, het geven van informatie en besluitvorming, shared decision making. En natuurlijk is het hele boek geactualiseerd, op grond van o.a. de nieuwe richtlijn palliatieve sedatie, ontwikkelingen op het gebied van euthanasie bij dementerende en psychiatrische patiënten, etc.
De theorie in dit boek wordt inzichtelijk gemaakt aan de hand van een groot aantal praktijkvoorbeelden. Daarbij wordt veel aandacht besteed aan vragen die voortkomen uit de grote sociale en culturele diversiteit van betrokken hulpverleners, patiënten en hun familieleden. - Kramer, J., Hoogsteder, M., Olsman, E. & Willigen, L. van (2015) Handreiking Ethische dilemma's in de GGZ voor asielzoekers, Johannes Wier Stichting voor Gezondheidszorg en Mensenrechten
'Deze handreiking opent (eindelijk) een ondergeschoven gebied in de gezondheidsethiek. Dat is mooi meegenomen voor ethici, maar de belangrijkste reden om het te lezen zijn de heldere, empirisch gefundeerde adviezen over de vele ethische dilemma’s die in dit gebied voorkomen. Doe er uw en uw cliënt’s voordeel mee.' (Dick Willems, hoogleraar medische ethiek Universiteit van Amsterdam)
De handreiking is gebaseerd op het volgende onderzoek:- Kramer, J., Hoogsteder, M., Olsman, E. & Willigen, L. van (2015) Ethische dilemma's in de GGZ voor asielzoekers, een onderzoeksverslag, Johannes Wier Stichting
- Kramer, J., Hoogsteder, M., Olsman, E. & Willigen, L. van (2015) Ethische dilemma's in de GGZ voor asielzoekers, een onderzoeksverslag, Johannes Wier Stichting
- Laar, J. van de (2021) . Vrij zicht op ethiek .; Uitgeverij Damon educatie, ISBN: 9789460360824
Het eerste deel van het boek besteedt aandacht aan belangrijke begrippen die binnen de ethiek worden gebruikt. Ook gaan we in op fundamentele vragen over ethiek; Is ethiek een kwestie van gevoel of een denkactiviteit? Wat maakt een onderwerp tot een ethisch onderwerp? Bezit een ethisch oordeel algemene geldigheid? Zijn morele overtuigingen wel of niet puur een zaak van het afzonderlijke individu? Wat is eigenlijk goed en wat is kwaad? Wat is de verhouding tussen levensbeschouwing en ethiek?
Het tweede deel besteedt hoofdstuksgewijs aandacht aan enkele specifieke domeinen of vakgebieden. We zullen zien dat er bijvoorbeeld een speciale ethiek bestaat die zich bezighoudt met ethische vragen die binnen het medisch handelen bestaan en ontstaan. Maar ook een ethiek die zich bezighoudt met militaire zaken, met seksualiteit, met economie, met dierenwelzijn, met het milieu enzovoort. - Leget, C. (2013) Zorg om betekenis Over de relatie tussen zorgethiek en spirituele zorg, in het bijzonder in de palliatieve zorg; Oratie; Humanistics University Press; ISBN: 9789088504488
De wijze waarop wij in onze cultuur de gezondheidszorg georganiseerd hebben is op natuurwetenschappelijke leest geschoeid. Daarin staat het denken in termen van oorzaken en gevolgen centraal. Dat levert grote winst op. Maar de eigen dynamiek van dit denken in oorzaken en gevolgen drukt niet zelden de dimensie van betekenis weg. Wanneer het verklaren losraakt van het begrijpen wordt een prijs betaald door zowel zorgvragers als zorgontvangers.
In deze rede wordt langs twee wegen betogen dat betekenis een wezenlijk onderdeel van zorg is. De ene weg is die van de zorgethiek. De andere weg is die van de geestelijke verzorging. Beide vakgebieden horen thuis in de geesteswetenschappen. Ze hebben verschillende wortels, methoden en doelen. Maar tussen beide zijn ook vruchtbare verbindingen te leggen. In deze rede ga ik op zoek naar deze verbindingen tussen beide vakgebieden om te verkennen hoe beiden elkaar zouden kunnen versterken zodat betekenis meer centraal kan komen te staan in de zorg. Daarbij wordt bijzondere aandacht besteed aan de palliatieve zorg. - Liégeois, A. (2014) Waarden in dialoog, ethiek in de zorg; herziene editie; Uitgeverij LannooCampus; EAN: 9789401417051
Waarden in dialoog biedt een praktisch toepasbaar en theoretisch gefundeerd model voor ethiek in de zorg, dat gegroeid is vanuit praktijkervaring en studie. Eerst wordt het fundament van ethiek gelegd in de zorgrelatie en in een relationeel personalisme. Daaruit volgen drie pijlers van ethiek, namelijk waarden, dialoog en grondhoudingen. Deze hangen nauw met elkaar samen: de zorgverleners evalueren waarden in dialoog en vanuit grondhoudingen. De waarden staan op het spel in de dialoog en treden met elkaar in dialoog. Dit wordt samengebracht in een synthese met een ethische theorie en een praktisch model voor ethische reflectie. Dit model is de basis voor een aantal toepassingen. Daarin staat de samenwerking tussen de betrokkenen als relationeel gebeuren centraal. Er is samenwerking tussen zorgverleners in een team of een netwerk, wat onvermijdelijk zijn grenzen vindt in menselijke tekortkomingen. Er is ook samenwerking tussen de zorgvrager, de naastbetrokkenen en de zorgverleners, waarbij gepleit wordt voor ethische dialoog. Maar ook deze samenwerking botst op haar grenzen bij de toepassing van vrijheidsbeperking en dwang. Een belangrijke voorwaarde voor elke vorm van samenwerking is het zorgvuldig omgaan met informatie en met het beroepsgeheim.- Widdershoven, G. (2010) Bespreking van het boek Waarden in dialoog; in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg & Ethiek (TGE) (20) nr. 1 pp. 32 - 33
- Tromp, T. (2010) Bespreking van het boek Waarden in dialoog; in: Zin in zorg, Tijdschrift van Reliëf over zorg, ethiek en levensbeschouwing (12) nr. 4 pp. 16 - 17
- Lienden, H. van & Calsbeek, H. (2018) . Waardevolle zorg. Kwaliteit en doelmatigheid voor verpleegkundigen; Uitgeverij Koninklijke Van Gorcum, ISBN: 9789023256014
Was het niet zo lang geleden bijna onfatsoenlijk om het in de zorg over geld te hebben, tegenwoordig lijkt het soms alsof het in de zorg alleen maar over geld gaat. De focus op geld heeft niet altijd positieve consequenties voor de geleverde kwaliteit. Dit boek laat zien dat het heel goed mogelijk is om kwaliteit van zorg te verbeteren, en dat te doen tegen soms lagere of in elk geval acceptabele kosten. Uitgangspunt van deze uitgave is het streven naar goede kwaliteit, het leveren van zorg waar zorgvragers echt wat aan hebben. Het draait dus allereerst om kwaliteit, het financiële verhaal komt daarna. Dat is – in elk geval in de directe patiëntenzorg – de juiste volgorde.
In Waardevolle zorg worden vooral concrete voorbeelden besproken van het werken aan meer kwaliteit waarbij de kosten zich gunstig ontwikkelen. Omdat dit boek hoofdzakelijk gericht is op verpleegkundigen (in opleiding), hebben de voorbeelden vooral te maken met situaties waarbij verpleegkundigen betrokken zijn en mogelijk invloed kunnen hebben op kwaliteit en doelmatigheid van de zorg. Immers, zij zijn bij uitstek degenen die nauw contact hebben met zorgvragers en andere professionals. Verpleegkundigen zijn de oren en de ogen in het gehele zorgtraject, en hun stem mag vaker gehoord worden.
De voorbeelden in dit boek gaan o.a. over het functioneren van zelfsturende teams, het achterwege laten van overbodige handelingen (rituelen), betere samenwerking, slim gebruik van technologie, de bekostiging van instellingen, praktijkvariatie. Daarbij worden veelgebruikte modellen als Value Based Health Care en Triple Aim behandeld – als kaders waarin kwaliteit en kosten met elkaar in verband worden gebracht. - Loncke, P., Raemdonck, T. & Capoen, G. (2018) Het respectboek voor de zorg; krachtig omgaan met onmacht; Uitgeverij Lannoo Campus; ISBN: 9789401456050
De relatie tussen hulpverlener en zorgvrager is in de zorg cruciaal. Om met gevoelens van onmacht om te gaan en herstel echt te bevorderen, is er nood aan onvoorwaardelijk vertrouwen. Maar terwijl het werk van de hulpverlener vandaag steeds meer in cijfers, grafieken en protocollen wordt gegoten, komt het dagelijks contact met de zorgvrager onder druk te staan.Het respectboek voor de zorg legt stapsgewijs uit hoe hulpverleners in een complexer wordende zorg toch ruimte en tijd kunnen maken voor oprechte interactie. Op basis van hun decennialange praktijkervaring tonen ze aan dat de moeilijkste situaties niet steeds moeten leiden tot onbegrip en frustratie, maar net ruimte bieden voor een menselijke omgang. Dit boek is een must voor elke hulpverlener die respectvol wil omgaan met zorgvragers en met een vernieuwde blik aan de slag wil.
- Macho, Th. (2020). Van wie is je leven?. Cultuurgeschiedenis van de zelfdoding; Uitgeverij Ten Have. ISBN: 9789025907631
In 'Van wie is je leven?' laat Thomas Macho zien welke betekenis suïcide in de westerse cultuur heeft gekregen. Volgens Macho vond in de twintigste eeuw een belangrijke verschuiving plaats in hoe wij tegen zelfdoding aankijken. We hebben een andere stervenscultuur gekregen. Waar suïcide eerder vooral als uitdrukking van psychologische ziekte werd beschouwd, zien wij haar nu in toenemende mate in termen van zelfbeschikking. De dood wordt steeds meer tot project gemaakt. - Mooij, H. (2012) Het morele domein; over meervoudigheid in de moraal; Amsterdam University Press; ISBN: 978 90 8964 388 9
In de eerste hoofdstukken van dit boek betoogt J.J.A. Mooij dat morele waarden de fundamentele waarden zijn. Wel ontkent hij dat er een absoluut geldige moraal bestaat; er is ruimte voor uiteenlopende en veranderlijke moralen, die inhoudelijk en structureel van elkaar verschillen. Hij verdedigt een vorm van relativisme, die ruimte laat voor onderlinge beoordeling en voor een persoonlijke morele keuze.
In de laatste hoofdstukken komen specifieke gebieden of verschijnselen met betrekking tot de moraal aan bod: de herinnering, de verbeelding, de literatuur en de cultuur. Tot slot gaat Mooij in op de vraag of, en hoe, het begrip ‘beschaving’ kan dienen om culturen en culturele ontwikkelingen te beoordelen.
- Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (2018) . Levensbeëindiging op verzoek bij patiënten met een psychische stoornis . herziene richtlijn; NVvP i.s.m. KNMG, NHG en NIP met ondersteuning van het KFMS
Psychiaters worden dagelijks geconfronteerd met patiënten met een doodswens. Het omgaan daarmee vereist grote behoedzaamheid. De herziene richtlijn beschrijft dan ook een actuele, zorgvuldige en bruikbare procedure die nauwgezet wordt doorlopen bij een verzoek om levensbeëindiging van een patiënt met een psychische stoornis. - Nistelrooij, I. van (2022) <. Basisboek zorgethiek (herziene versie). Uitgeverij Abdij van Berne; ISBN: 9789089724311
In dit herziene Basisboek zorgethiek komen twee rijke velden samen. Het eerste Basisboek (2008) kwam voort uit het trainingswerk van Reliëf, de christelijke vereniging van zorgaanbieders. Van Nistelrooij trainde jarenlang commissies ethiek, verzorgde moreel beraad met zorgprofessionals en adviseerde over ethiekbeleid in instellingen. Voor deze herziene versie put zij uit haar eigen onderzoek naar de recente ontwikkelingen in zorgethiek en uit de kennis die wordt ontwikkeld in de onderzoeksgemeenschap rondom de masteropleiding Zorgethiek aan de Universiteit voor Humanistiek. Deze gemeenschap bestaat uit studenten en docenten/onderzoekers zorgethiek, een breed netwerk van zorgorganisaties en een internationale gemeenschap van zorgethici. De Amerikaanse politicoloog Joan Tronto, bekend van haar politiek-theoretische werk in de zorgethiek, schreef een ‘brief aan de lezers’. - Nussbaum, M. (2012) De breekbaarheid van het Goede; Geluk en ethiek in de Griekse filosofie en literatuur; Uitgeverij: Anthos; ISBN: 9789026325250
In De breekbaarheid van het goede bestudeert Martha Nussbaum verschillende opvattingen over ‘moreel geluk’ uit de Oudheid. Daarbij gaat ze in op het fundamentele ethische probleem van de weerloosheid van het waardevolle; dat wat de klassieke filosofen als grondleggend beschouwen voor een goed en gelukkig leven blijkt vaak kwetsbaar voor onbeheersbare invloeden van buitenaf. Aan dit belangrijke en intrigerende probleem hebben de Grieken veelvuldig aandacht besteed, maar in de geschiedenis van de westerse filosofie werd er tot nu toe weinig over geschreven. Nussbaum behandelt dit thema zoals ze over zoveel andere filosofische onderwerpen heeft geschreven: met een inzichtelijke en aantrekkelijke vermenging van filosofie en literatuur. (flaptekst) - NVBe (2020) . Themanummer: Naar een morele agenda na de coronacrisis. Podium voor Bio-Ethiek; Jaargang 27 nr. 3
In de verschillende bijdragen worden kritische vragen gesteld over het dominante, op het individu gebaseerde wereldbeeld waarbij we de maatschappij en natuur kunnen beheersen en onze bestaanscondities in de hand hebben. Maar wederom blijkt dat we niet boven de natuur staan maar er onderdeel van zijn.
De waardenoriëntaties die in het themanummer naar voren komen zijn veelal ontleend aan al langer bestaande agenda’s en ideeën op het gebied van medische ethiek, zorg, milieu en natuur, recht en economie. De coronacrisis brengt deze echter samen. Ethici kunnen een belangrijke rol spelen in het proces van maatschappelijke heroriëntatie, door de normatieve vooronderstellingen te identificeren in technologie en wetenschap en in de maatregelen die worden genomen, maar ook door de ‘zachte’ waarden te expliciteren die als gevolg van de coronapandemie nodig zijn. - Nys, R. (2014) Recht en Bio-ethiek; Uitgeverij LannooCampus, ISBN 9789401421683
- Moeten dokters kindermishandeling melden aan de politie? - Een patiënt weigert een bloedtransfusie. Wat nu? - Wanneer mag je organen wegnemen bij een overleden patiënt?
De kost van de gezondheidszorg wordt betaald door de samenleving, die toezicht uitoefent op de besteding daarvan. Dat heeft geleid tot een enorm arsenaal aan juridische regels.
Zonder te vervallen in technische details, geeft dit boek de niet-juridisch geschoolde zorgverlener alle noodzakelijke inzichten om, in versterkt vertrouwen, zorg voor de gezondheid te geven. Recht en bio-ethiek biedt een antwoord op deze vragen waar al wie een beroep in de gezondheidszorg uitoefent of daarvoor studeert wel eens mee te maken krijgt.
Ook zeer actuele thema's als euthanasie bij jongeren, de vertegenwoordiging van wilsonbekwame meerderjarige patiënten en de gewijzigde regels voor de beroepsuitoefening in de gezondheidszorg worden in dit boek uitvoerig behandeld.
- Overtoom, W. & Steenhuis, I. (2018) Positieve leefstijlverandering; Wat elke professional moet weten over leefstijl- en gedragsverandering; Uitgeverij SWP; ISBN: 9789088507489
Een positieve leefstijlverandering levert mensen veel op: gezondheid, energie en vitaliteit. De gedragsverandering die hiervoor nodig is, blijkt voor veel mensen een flinke uitdaging. Dit boek biedt alle inzichten en handvatten om een leefstijlverandering uit te lokken en mensen te ondersteunen en te begeleiden naar een gezonde(re) leefstijl.
Ingrid Steenhuis en Wil Overtoom beschrijven diverse leefstijlgedragingen, om vervolgens in te gaan op het veranderen van leefstijl. Hoe zorg je dat mensen zich bewust worden van hun leefstijl, hoe motiveer je ze tot een verandering en hoe dicht je de kloof tussen intenties en gedrag? Hoe verander je ingesleten gewoonten en welke rol speelt de sociale omgeving hierbij?
Ten slotte wordt ingezoomd op leefstijlverandering bij kwetsbare groepen zoals mensen/gezinnen met sociale of financiële problemen, mensen met weinig gezondheidsvaardigheden, psychiatrisch patiënten, ouderen etc.
- Paridon, M. van (2017) . Socratisch gesprek voor beginners .; ISVW Uitgevers; ISBN: 978-94-92538-13-0
Socrates zette mensen aan tot zelf denken in plaats van op de mening van anderen af te gaan. De socratische gespreksmethode leidt tot betere gesprekken doordat oordelen wordt uitgesteld, gesprekken concreet blijven en goed wordt geluisterd. Betere uitwisseling van informatie, beter begrip van elkaars perspectief, beter contact en beter denken. Ervaren gespreksleider Marlou van Paridon legt het socratisch gesprek kort en bondig uit in vijf stappen, compleet met checklisten en overzichten van de belangrijkste handvatten en valkuilen voor de beginnende gespreksleider. Voorbeelden van socratische gesprekken uit de praktijk maken de gespreksstappen nog inzichtelijker. - Piers, R., Vanlaere, L. van, Tack, S., Vansevenant, A., De Lust, A.- M. & Vanden Berghe, A. (2016) Levenseinde,
Naar een ethisch kader; een werkboek voor zorgverleners; Uitgever Lannoo - Campus, EAN: 9789401426565
De huidige levenseindezorg staat voor grote uitdagingen. Technologische vooruitgang zorgt ervoor dat we langer leven maar vaak ook langer zorgafhankelijk zijn. Dat er meer mogelijkheden bestaan dan vroeger maakt de keuzes er niet altijd gemakkelijker op. Tegelijkertijd willen zorgverleners en -organisaties waardevolle zorg blijven bieden.
Dit werkboek wil helpen om dat doel te bereiken. Organisaties zorgen voor de nodige structuur en expertise, maar ook de gebundelde krachten van zorgverleners dragen in belangrijke mate bij aan een zorgvuldige en zorgzame levenseindezorg. Levenseinde. Naar een ethisch kader biedt ethisch gedreven zorgverleners een stap-voor-stapaanpak met een waaier aan hulpmiddelen en leervormen. - Pieters, T. & Widdershoven, G. (red.) (2019) . Filosofie & geschiedenis van de gezondheidszorg .; Basisboek; Boom Uitgevers, Amsterdam; ISBN: 9789024419722
Filosofie en geschiedenis van de gezondheidszorg biedt historische context en filosofische reflectie bij de centrale thema’s en concepten in de gezondheidszorg, met een oriëntatie op de praktijk en de toekomst. Professionals in de gezondheidszorg dienen niet alleen te beschikken over kennis en vaardigheden die vereist zijn voor de uitoefening van het beroep, maar ook te kunnen reflecteren op de fundamenten van die kennis en vaardigheden. Inzicht in filosofische vooronderstellingen en historische achtergronden van de huidige gezondheidszorg is daarbij onontbeerlijk. - Ploum, C en Voskes, Y. (red.) (2024). Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg. Herziene editie; Uitgeverij Boom; ISBN: 9789024468270
Deze volledig herziene editie van Basisboek ethiek & recht in de gezondheidszorg biedt een helder overzicht van actuele thema’s uit de medische praktijk. Aan bod komen onder meer de relatie tussen zorgverlener en patiënt, dilemma’s rondom het begin en het einde van het leven, verplichte zorg in de psychiatrie, organisatie en kwaliteit van zorg, orgaandonatie en -transplantatie, medisch-wetenschappelijk onderzoek en klachten en fouten in de zorg.
- Widdershoven, G. & Legemaate, J. (2016) Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg; Uitgeverij Boom, ISBN 9789461055361
Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg geeft een algemene inleiding op de filosofie van de medische ethiek en het medische recht. De auteurs, een filosoof en een jurist, behandelen onderwerpen als de arts-patiëntrelatie, ethische dilemma's rondom het begin en het einde van het leven, verplichte behandeling in de psychiatrie, en klachten en fouten in medische instellingen. Het boek combineert theoretische diepgang met praktische toepasbaarheid en is bedoeld voor studenten geneeskunde.
- Widdershoven, G. & Legemaate, J. (2016) Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg; Uitgeverij Boom, ISBN 9789461055361
- Pols, J. (2013) De chronificering van het ziek zijn; Empirische ethiek in de zorg; Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar Social theory, Humanism & Materialities namens de stichting Socrates aan de Universiteit van Amsterdam
(Voor download zie op pagina 'Download') - Post, D. (2014) .De dood te slim af!. Bezinning op nieuwe medische technologie; Uitgeverij Meinema; ISBN: 9789021143514
Robots ter grootte van een bloedcel, geheugenchips die onze hersenen aanvullen en zo ook dementie bestrijden, en een levensverwachting van 150 jaar tegen het eind van deze eeuw. De nieuwe mens komt eraan, veel sneller dan we denken. Het is fascinerend wat er in de nabije toekomst allemaal mogelijk zal zijn. Fascinerend, maar ook bedreigend.
Doeke Post laat zien hoe ver men in de laboratoria wereldwijd al is en waarom een debat over de ethische implicaties van al deze ontwikkelingen hard nodig is. Kunnen we de sterke toename van ouderen wel verwerken? Wordt de mens niet geleefd door de technologie en komt alles onder de heerschappij van ingenieurs te staan? We lijken de dood te slim af te zijn, met de techniek als bestrijdingsmiddel. Maar laat de dood zich wel pakken? - Pijnenburg, M. & C. Leget (red.) (2013) De tijd, het geld en de wijsheid Een bezinning op het tijdsprobleem in de gezondheidszorg; Boom | Lemma; paperback: ISBN: 978‐94‐6236‐001‐3 ; digitaal boek: ISBN: 978‐94‐6094‐818‐3
Tijd is veel meer dan een objectief, meetbaar gegeven, ook al ontkomt niemand aan schaarste en moet elke zorgverlener hoe dan ook verantwoordelijkheid nemen voor een passende omgang met schaarse middelen. Maar de subjectieve beleving van tijd speelt daarbij steeds een grote rol. Het perspectief op tijd van de zorgverlener en dat van de patiënt kunnen heel verschillend zijn. Ook maakt het uit of je vanachter het bureau of vanaf de bedzijde omgaat met tijd. Verschillen in ervaring worden al vanaf de Griekse oudheid benoemd met het verschil tussen chronos en kairos, kloktijd en ervaringstijd. Goed omgaan met tijd vormt ook het hart van grote spirituele tradities, waaronder de benedictijnse.
Dit boek biedt u deze verschillende visies op tijd, tijdsdruk en tijdsbeleving. Zij dienen hier als bouwstenen voor prudentia: praktische wijsheid. Wat is een verstandige en haalbare manier om in de praktijk goed met tijd om te gaan?
De auteurs richten zich vooral op medewerkers – zorgverleners en anderen − van ziekenhuizen, maar veel van wat zij u aanbieden is ook van toepassing op andere sectoren van de gezondheidszorg. Iedereen die geïnteresseerd is in het tijdsprobleem in de gezondheidszorg vindt stof tot verdieping.
Geen titels
- Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2014) Leefstijlbeïnvloeding: tussen betutteling en verwaarlozing; Signalering Ethiek en Gezondheid 2014/1; Den Haag, Centrum voor Etiek en Gezondheid
- Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2013) Leefstijldifferentiatie in de zorgverzekering. Een overzicht van ethische argumenten; Signalering Ethiek en Gezondheid 2013/1; Den Haag, Centrum voor Etiek en Gezondheid
- Raymaekers, B. (2016) Ethiek de basis; Een stevige achtergrond om de actuele discussies te begrijpen; Uitgeverij LannooCampus, ISBN 9789401426398
Iedereen heeft met ethiek te maken: morele vragen, dilemma's en thema's duiken op in de media en ieders persoonlijk leven. Vooronderstellingen en achterliggende motieven zijn daarin vaak doorslaggevend. Ook vandaag leidt dit tot hevige debatten.
Ethiek. De basis biedt een stevige achtergrond om de actuele discussies te begrijpen en daaraan te participeren. Je maakt kennis met kernauteurs als Aristoteles, Kant, Levinas en Habermas en krijgt inzicht in een aantal belangrijke opvattingen.
Een heldere achtergrond voor studenten en docenten uit het hoger onderwijs en een uitnodiging, aan iedereen, om zelf op verkenningstocht te gaan in het veld van de ethiek. - Robbesom, D. (2017) . Harry Kunneman: 'werken aan trage vragen'. ISVW Uitgevers, ISBN: 9789492538277
Harry Kunneman introduceerde termen als het dikke-ik, theemutscultuur, walkman-ego, trage vragen en normatieve professionaliteit. In een reeks openhartige gesprekken vertelt hij gepassioneerd over zijn leven en werk en hoe deze elkaar hebben beïnvloed.
Onderwerpen als vriendschap en familie, humanisme, kritische maatschappijtheorie en humanistisch raadswerk komen aan bod. Het streven naar een humane en rechtvaardige samenleving vormt de rode draad in Kunnemans leven en werk, waarbij hij steeds theorie en praktijk met elkaar verbindt. Filosofie moet immers helpen de wereld te veranderen. - Rössler, B. (2018) . Autonomie . Een essay over het vervulde leven; Boom Uitgevers, Amsterdam; ISBN 9789024419197
Beate Rössler stelt dat we doorgaans uitgaan van een te abstracte opvatting van het begrip autonomie. In dit belangrijke boek onderzoekt ze hoe het in het alledaagse leven mogelijk is om een autonoom en vervuld leven te leiden. In gesprek met filosofen en literaire auteurs als Jane Austen en Franz Kafka komt Rössler tot een wezenlijk nieuwe doordenking van wat autonomie is. Uiteindelijk leidt de vraag naar autonomie tot een van de belangrijkste vragen die we kunnen stellen: wanneer kun je spreken van een vervuld of geslaagd leven? - Rutgers, M.J. (2018) . Gezondheidszorg als handelswaar: worden we daar beter van?. Uitgeverij Eburon, ISBN: 9789463011631
Maarten Rutgers beschrijft in zijn boek 'Gezondheidszorg als handelswaar' waar de huidige liberale visie op de inrichting en bekostiging van onze gezondheidszorg vandaan komt. Hij geeft een overzicht van de huidige staat van onze gezondheidszorg, gevolgd door een korte historische schets van het Nederlandse zorgstelsel. Rutgers traceert de wortels van de moderne visie naar de idealen van de Verlichting en toont hoe deze idealen in onze tijd doorwerken. Aan de hand van de begrippen ‘gelijkheid’, ‘vrijheid’, ‘broederschap’, met daarnaast het niet minder belangrijke begrip ‘geloof’, laat hij zien tot welke ideeën, maar vooral ook praktische uitvoeringen, de verlichtingsidealen hebben geleid. Ze werken door in de principes van toegankelijkheid, keuzevrijheid, solidariteit en in het denken over medische ethiek. Rutgers analyse geeft een beter begrip van de argumenten die in de huidige discussie over gezondheidszorg worden gebruikt. Ze brengt een dieper inzicht in de verschillende standpunten en maakt de weg vrij voor het organiseren van een duurzame, betaalbare en meer humane gezondheidszorg. - Ruijter, W., A. Hendriks, M. Verkerk (2012) Huisarts tussen individu en familie; Morele dilemma's in de huisartspraktijk; Uitgeverij Van Gorcum; ISBN: 9789023249252
Huisartsen krijgen in hun rol als gezins- en familiearts te maken met uiteenlopende morele dilemma’s. De driehoeksverhouding ‘arts – patiënt – familieleden’ roept in de dagelijkse praktijk veelvuldig vragen op. Artsen, juristen en ethici benaderen deze doorgaans verschillend.
Dit boek presenteert vijfentwintig ‘familiezaken’ steeds gevolgd door een drietal commentaren van respectievelijk een huisarts, een jurist en een ethicus. Vragen die daarbij aan de orde komen zijn onder meer : Waar begint en eindigt de verantwoordelijkheid van de huisarts ten opzichte van de patiënt en zijn relationele context? Wat zijn de mogelijkheden en beperkingen van het gezondheidsrecht als het gaat om de betrokkenheid van familieleden bij de individuele arts-patiëntrelatie? Uit de beantwoording blijkt dat huisartsen onderling veelvuldig tot verschillende beslissingen komen, net zo goed als juristen het recht uiteenlopend interpreteren en ethici andere accenten leggen bij het stellen van hun vragen.
‘Huisarts tussen individu en familie’ zoekt antwoorden op genoemde en andere ethische vragen. Daarmee levert het een bijdrage aan de discussie rondom de vraag ‘wat is goed hulpverlenerschap’, en draagt het bij aan meer begrip tussen de betrokken disciplines.
- Savater, F. (2013). Ethiek nu!; Een filosofie voor het moderne leven; Uitgeverij Bijleveld; ISBN: 9789061317036
Twintig jaar na zijn filosofische megabestseller «Het goede leven» gaat Fernando Savater, de meest gelezen filosoof van Europa, in dit boek opnieuw het gesprek aan met ons, en met de jonge generatie in het bijzonder, over de grote vragen van het bestaan in de nieuwe tijd. Op de hem bekende lichtvoetige en enthousiasmerende manier onderzoekt hij wat de filosofie te bieden heeft aan antwoorden, vingerwijzingen en vooral aanmoedigingen voor iedereen met een jeugdige geest. Wat is goed en kwaad? Waar botsen individuele vrijheid en groepsmoraal? Hoe verhouden zich goed gedrag en een goed leven tot elkaar in de 21-ste eeuw? Wat is ethiek in het internet-tijdperk? - Sandel, M.J. (2012).
Pleidooi tegen volmaaktheid; Een ethiek voor gentechnologie; Uitgeverij Ten Have; ISBN: 9789025900212
Doorbraken in de genetica beloven ons veel goeds: genezing en preventie van slopende ziektes. Maar ze brengen ons ook in een lastig parket: we kunnen steeds meer sleutelen aan onze genetische eigenschappen en die van onze kinderen. Een doof paar dat via donorinseminatie per se een doof kind wil, geeft ons een ongemakkelijk gevoel. Of wat te denken van een onvruchtbaar stel dat 50.000 dollar belooft voor een ‘perfecte’ eicel van donor met onder meer een atletische bouw en een extreem hoog IQ? Aan de hand van aansprekende voorbeelden en gedachte-experimenten houdt Harvard-filosoof Michael Sandel een stevig pleidooi tegen het streven naar volmaaktheid van de menselijke natuur. Gentechnologie vergt een nieuwe manier van ethiek bedrijven en zal de grote morele vraagstukken weer op de politieke agenda zetten. - Sandel, M.J. (2015). Rechtvaardigheid. Wat is de juiste keuze? Uitgeverij Ten Have. ISBN: 9789025905057
Klassieker van grootste hedendaagse filosoof over morele kwesties en ethische problemen
"Michael Sandel beschikt in Rechtvaardigheid over het bewonderenswaardig talent om moderne, ingewikkelde ethische problemen uit te leggen aan de hand van wat filosofen daar ooit over hebben geschreven.' – Trouw Kan het verkeerd zijn om de waarheid te spreken? Mag je nooit discrimineren? Wat zijn de morele grenzen van onze economie? Hoe gaan we om met immigratie? In een tijdperk waarin de vaste vormen van tradities zijn verdwenen, blijkt het lastig een moreel kompas te vinden. Rechtvaardigheid vormt echter sinds verschijning een krachtige gids bij het maken van de juiste morele keuze. Sandel toont hoe denkers zoals Aristoteles, Kant en Rawls ons helpen met hedendaagse maatschappelijke kwesties. Dit doet Sandel met zijn kenmerkende heldere stijl en treffende voorbeelden. - Schermer, M, Ewals, F. & Weisz, M. (2016) . Ethische dilemma's in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking . ; Uitgeverij Van Gorcum; ISBN: 9789023254126
'In dit unieke boek over ethiek in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking staan 22 casussen. Elke casus is voorzien van drie commentaren uit verschillende invalshoeken. Een ethicus, een arts en een gedragswetenschapper, jurist of bestuurder gaan in op de casus en beargumenteren hoe zij zouden handelen. Zo is een rijk palet met ethische overwegingen en argumenten ontstaan. Dit boek is geschikt voor Artsen Verstandelijk Gehandicapten (AVG), huisartsen, verpleegkundigen, gedragsdeskundigen, begeleiders, teamleiders, moreel beraad groepen en ethische commissies en voor mensen die voor deze functies in opleiding zijn. Het geeft hen inzicht in actuele morele vragen die een veranderende samenleving oproept en beschrijft zowel enkele ethische modellen als een praktisch stappenplan waarmee zij deze vragen kunnen benaderen. De diversiteit van de argumentaties bij de casussen biedt veel aanknopingspunten voor wie in de beroepspraktijk afwegingen moet maken in ethische dilemma’s.' (flaptekst) - Scholten, M. (2017) . Uiteindelijk . Keuzes rondom het levenseinde, Uitgeverij Gopher B.V.; ISBN: 9051799667
We blijven langer vitaal en worden steeds ouder. Maar uiteindelijk is het einde van het leven in zicht. Van jezelf of van dierbare naasten. Dat roept existentiële vragen op bij alle betrokkenen. Hoe zal iemand sterven? Hoe wíl iemand sterven? Welke zaken moeten hierbij zorgvuldig worden overwogen en afgewogen? Welke zorginstellingen, professionals en instanties zijn actief op dit gebied? Welke ruimte bieden de wettelijke kaders en welke niet? Welke praktische (on)mogelijkheden zijn voorhanden? En welke individuele, ethische en morele dilemma's in het maatschappelijk debat spelen hierbij een rol?
Dit boek is bedoeld voor wie zich op alle concrete aspecten rondom het levenseinde wil oriënteren en daarvoor behoefte heeft aan heldere informatie. Over wilsverklaringen. Over het hospice. Over euthanasie. Over de laatstewilpil. Over het gesprek met de dokter om laatste wensen, als deze helder voor ogen staan, kenbaar te maken. En over heel veel meer. (flaptekst) - Steenmeijer, J. (2022). Professionele autonomie in sociaal werk. Een model voor verantwoord handelen; Uitgeverij Couthino. ISBN: 9789046907658
Sociaal werkers hebben tijdens het werk de ruimte om af te stemmen op de mensen met wie ze werken om ze zo tot hun recht te laten komen. Ze hebben echter ook te maken met kaders zoals wetgeving, beleid en professionele standaarden voor het beoordelen, beslissen en handelen. Hoe ga je op autonome en verantwoordelijke wijze om met de kaders waarbinnen elke sociaal professional zich moet bewegen? Professionele autonomie in sociaal werk brengt de kaders, regels, richtlijnen en het beleid in kaart waarbinnen (toekomstige) sociaal werkers hun werk verantwoord, zorgvuldig en autonoom kunnen uitoefenen.
Professionele autonomie in sociaal werk leert de sociaal werker om de eigen werkwijze goed te onderbouwen. Het boek introduceert een model met handelingskaders en een handig toepasbaar schema. De kaders helpen sociaal werkers om weloverwogen gebruik te maken van de ruimte die zij hebben om onafhankelijk te werken. De auteur laat zien hoe professionals de kaders op praktische wijze kunnen inzetten en maakt hierbij gebruik van veelvoorkomende situaties en dilemma’s. In het boek is bovendien de beroepscode voor sociaal werkers verwerkt, die sinds januari 2022 van kracht is en waarvan de auteur de tekst heeft geschreven. - Stegenga, M. (2014) Dilemma's in kaart; Methode voor moreel beraad in de zorg; Perspectiefuitgevers; ISBN: 9789491269097
Beproefde methode waarmee zorgverleners moreel beraad kunnen houden. Zij leren om vanuit hun eigen morele intuïtie te leren reflecteren op hun verantwoordelijkheid ten opzichte van degenen die aan hun zorg zijn toevertrouwd. Met behulp van het moreel beraad leren zorgverleners met elkaar te spreken over wat ze goede zorg vinden en waar de grenzen van goede zorg liggen. Het helpt hen om argumenten te formuleren voor dat wat hen raakt of benauwt. Bovendien helpt het om de zorg voor de cliënt te verbeteren en professioneel handelen te bevorderen. - Stockman, R.; Calmeyn, M.; Eneman, M. & De Dijn, H. (2017) . Euthanasie bij psychisch lijden. Het hellend vlak dat overslaat?; Garant- Uitgevers, EAN: 9789044135183
Vier auteurs buigen zich over de vraag hoe het verder moet met de euthanasie bij psychisch lijden. Ze doen het uit medische, filosofische en gelovige hoek en proberen vanuit deze invalshoeken de vraag te beantwoorden wat mensen met psychisch lijden brengt om de euthanasievraag te stellen.
Het essay kwam er vanuit een bekommernis bij de auteurs, die zien dat er steeds meer en vlugger gegrepen wordt naar euthanasie als antwoord, waarbij ze zich de vraag stelden of een handeling, die voorheen een strafbare act was maar nu onder bepaalde voorwaarden werd gelegaliseerd, verder zal evolueren als een van de mogelijke behandelingen bij psychisch lijden. Ook hier luidt de vraag in welke mate de absolute zelfbeschikking en de absolute vrijheid het aan het winnen zijn op de absolute beschermwaardigheid van de mens, van ieder mens, ook van de mens die psychisch zwaar lijdt. We zitten hier duidelijk op een hellend vlak, en blijkbaar is dat nu aan het overslaan. - Sutter, P. De & Delrue, E. (2017) De maakbare baby; Een onbegrensd verlangen? Academia Press; EAN: 9789401443432
Eén op de zes koppels heeft medische hulp nodig om zwanger te raken. Gelukkig voor hen maakte de wetenschap al grote sprongen: van IVF, zaad- en eiceldonatie en draagmoederschap tot baarmoedertransplantatie. Maar daar stopt het niet. Straks kweken we misschien zaad- en eicellen uit onze eigen huid. De vruchtbaarheidsrevolutie komt eraan. De Maakbare Baby is een boek op het kruispunt tussen wetenschap, ethiek en de diepmenselijke kinderwens. De auteurs geven een overzicht van alle mogelijke behandelingen, doorspekt met verhalen van jonge (wens)ouders. Internationaal bekende wetenschappers en filosofen wakkeren mee het maatschappelijke debat aan. Want de vraag blijft: hoe ver gaan we om onze kinderwens te vervullen?
- Theunissen, W. (2012) Waar bemoeit u zich mee? Bespiegelingen over morele dilemma's in het werk voor de Raad voor de Kinderbescherming; Uitgeverij SWP; ISBN: 9789088502569
We hebben allemaal het beste voor met kinderen. Toch zijn er ouders die falen, de belangen van hun kinderen schaden, die de ontwikkeling van hun kinderen tot autonome, aangepaste en participerende volwassenen in de weg staan. Er zijn zelfs ouders bij wie een kind niet veilig is. Vinden wij. Zodat we er op zijn minst iets van moeten zeggen als naaste familie, als goede buur, als arts, leerkracht, hulpverlener of andere professional. In het belang van het kind. Zodat we er uiteindelijk toe komen om aan een bevoegde instantie te vragen om in te grijpen.
Maar wat is dat eigenlijk, het belang van het kind? Wie zijn wij om te vinden dat dit belang geschaad wordt? Wat legitimeert de bevoegdheid van de instantie die daadwerkelijk kan ingrijpen – de Raad voor de Kinderbescherming, als onderdeel van de staat?
Dit boek gaat over de morele grondslagen van het werk van de Raad voor de Kinderbescherming. Het stelt vragen aan de orde over wat ‘goed’ is en wat ‘niet meer goed genoeg’ in het leven van kinderen en hun ouders, en wat dit betekent voor de Raad voor de Kinderbescherming en de mensen die er werken. - Tongeren, P. van (2018) . Willen sterven . Over de autonomie en het voltooide leven; Uitgeverij Kok; ISBN:
9789043529457
‘Wie anders dan ik zelf zou het recht hebben om zelf te beslissen over mijn leven?’ In dit essay ‘Willen sterven’ van Paul van Tongeren wordt die notie autonomie nader onderzocht, evenals het begrip van de wil, dat immers een centrale rol speelt in die veronderstelde autonomie. In existentiële keuzesituaties stuit de autonomie op haar grenzen. Paul van Tongeren zet de filosofie in voor een verheldering van de problemen die schuilgaan achter de vanzelfsprekendheden van de eigen tijd. - Tongeren P. van (2012) Leven is een kunst; Over morele ervaring, deugdethiek en levenskunst;
Uitgeverij Klement; ISBN: 9789086871025;
Een boeiend en toegankelijk geschreven boek, waarin prominent ethicus en Nietzsche-specialist Paul van Tongeren een moderne versie van de klassieke deugdethiek in stelling brengt in het huidige debat over de ethiek.
Leven is geen kunst zolang het een kwestie van overleven is. Wie moet zorgen te overleven, stelt geen vragen: hij vecht, (vr)eet, verbergt zich. Pas als dat gelukt is, is het mogelijk om van overleven, leven te maken; van vreten: eten, van biologie: kunst. Daarvoor is meer nodig dan filosofie. Maar zonder de kritische blik die het eigen leven onderzoekt zal het waarschijnlijk niet lukken. Ethiek is zo'n zelfonderzoek.
Van Tongeren's pleidooi voor een ethiek die helpt bij de kunst van het leven en het leven als kunst, verhoudt zich kritisch tot het type levenskunstfilosofie dat vandaag de boventoon voert. Dat maakt zijn boek in zekere zin 'oneigentijds', maar niet minder inspirerend en uitdagend. (flaptekst) - Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek (2017) . Themanummer: 15 jaar Euthanasiewet.
; TGE Jaargang 27 - nr. 4;
Uitgeverij Koninklijke van Gorcum; ISSN: 1572-0179;
- Euthanasie in de participatiemaatschappij
- Stelt een wetsevaluatie kritische vragen?
- De palliatieve filter: slappe of straffe koffie?
- Hulp bij zelfdoding in de psychiatrie
- Tyra, T.S.. (2013) Het morele brein
; Evolutie, emoties en ethiek;
Uitgeverij Damon; ISBN: 9789460361531;
Zijn wij van nature egoïstische wezens of zijn we juist geneigd om voor elkaar te zorgen? Hoe komt het dat gewone mensen soms de meest vreselijke dingen doen? Wat bedoelen we met 'vrije wil', als al ons handelen wordt bepaald door chemische processen in onze hersenen?
Het morele brein brengt recente wetenschappelijke inzichten van neurobiologen, psychologen en filosofen bijeen en komt tot verrassende conclusies. Leed ver weg laat ons vaak onverschillig, maar voor wie ons na staan, gaan we door het vuur. We zijn kuddedieren, maar we gaan soms toch heldhaftig tegen de morele meerderheid in. We reageren soms emotioneel en kortzichtig, maar weten in alledaagse kwesties intu?tief toch meestal het goede te kiezen. Het morele brein vertelt wat de evolutie van ons heeft gemaakt en wanneer we ons morele gevoel kunnen vertrouwen of niet.
geen titels
- V&VN (2017) Visie op het thema 'Hulp bij zelfdoding bij de uiting van een voltooid leven'; Beroepsvereniging voor Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland
Dit document kan gelezen worden in een ‘trechtermodel’. Allereerst zal breed de context van dit thema beschreven worden binnen het maatschappelijk debat en het politieke debat, vervolgens zal het thema voltooid leven verder worden uitgelicht. Daarna zal in worden gegaan op de heersende ideeën vanuit belanghebbend perspectieven binnen V&VN. Deze componenten zullen samen, na zorgvuldige afweging, voortvloeien in overwegingen en handvatten vanuit V&VN die kunnen dienen in de landelijke discussie rondom het thema ‘Hulp bij zelfdoding bij de uiting van een voltooid leven’. - V&VN Commissie ethiek (2012) Individuele professionaliteit; Handreiking voor verpleegkundigen en verzorgenden; Brochure
Deze brochure is bedoeld om je meer zicht te geven op professionaliteit en met name het individuele karakter van professionaliteit en de morele geladenheid van jouw beroep. Om je te helpen invulling te geven aan je professionaliteit is er een model van verantwoordelijkheden uitgewerkt. Er is aandacht voor wat je zelf kunt doen om individuele professionaliteit te bevorderen. En voor de omgeving waarmee je te maken hebt en hoe die de vormgeving van je professionaliteit kan beïnvloeden. - Vanlaere, L. & Burggraeve, R. (2013) Gekkenwerk kleine ondeugden voor zorgdragers; Uitgeverij LannooCampus; ISBN: 9789401409438
Van hulpverleners en mantelzorgers wordt veel verwacht. Zoveel dat ze bijna volmaakt moeten zijn, mensen in wie goedheid nooit eens wankelt en die zelfs onder druk niet plooien. En toch hoeven zorgdragers niet boven antipathie, luiheid, middelmatigheid, hypocrisie, woede, en ongehoorzaamheid te staan. Al deze 'kleine ondeugden' kunnen soms helpen om het vol te houden in de zorg en er toch te zijn voor de ander.
GEKKENWERK brengt een andere boodschap over zorg. Het boek doorbreekt hardnekkige stereotiepen en brengt een eigenzinnige en ontwapenende kijk op zorgrelaties. Aan de hand van citaten uit actueel literair werk en talrijke voorbeelden uit de zorgpraktijk bewijzen de auteurs het nut van de kleine ondeugden. GEKKENWERK is een bevrijdend boek dat het verhaal brengt van feilbare mensen.- Grypdonck, M. (2014). Naar beste vermogen; De bevrijdende boodschap van 'Gekkenwerk'. in: Denkbeeld, oktober 2014, pp. 6 - 9. Zorgverleners zijn geen superhelden, maar onvolmaakte mensen met hun tekortkomingen en kleine ondeugden. Als we die onvolmaaktheid erkennen en accepteren maken we het moeilijke werk in de zorg een stukje makkelijker en uiteindelijk ook de zorg misschien wel beter. Dat is de teneur van Gekkenwerk, het recente boek van Linus Vanlaere en Roger Burggraeve. Mieke Grypdonck gaat de dialoog met hen aan.
- Verbeek, P.-P. (2014) Op de vleugels van Icarus hoe techniek en moraal met elkaar meebewegen; Uitgeverij Lemniscaat; ISBN: 9789047706304
Techniek plaatst ons voortdurend voor ethische dilemma’s. Een recent ontwikkelde chip die de mannelijke vruchtbaarheid test, blijkt het ook mogelijk te maken om de spermacellen voor een meisje te scheiden van die voor een jongetje. Deze praktijk is nu nog verboden, maar wat gebeurt er als er straks een doe-het-zelf-apparaatje voor geslachtskeuze komt? En wat te denken van de Google-bril die ons direct alle beschikbare informatie geeft over de mensen en dingen om ons heen? Wat gaat dit betekenen voor menselijke relaties, voor de openbare ruimte?
Er bestaat geen onafhankelijk, vooraf gegeven kader waarmee we dergelijke technologieën kunnen beoordelen, zegt Peter-Paul Verbeek. Iedere innovatie dwingt ons tot nieuwe afwegingen. Het heeft weinig zin om de vraag te stellen of we een bepaalde technologie wel of niet hadden moeten toelaten tot de samenleving. Als iets eenmaal is uitgevonden, dan is de wereld al veranderd en moeten we ook onszelf opnieuw uitvinden. Doordat echoscopie ons verantwoordelijk maakt voor aangeboren ziektes, bijvoorbeeld, veranderen ethische beslissingen rondom abortus. De eye-opener van dit boek is het inzicht dat de techniek zélf ethisch geladen is. We moeten leren omgaan met nieuwe technologieën, zoals Icarus moest leren vliegen met zijn wassen vleugels. - Verhelst, P. & Devisch, I. (2020) . Bloedtest. Uitgeverij MER - Borgerhoff & Lamberigts; EAN: 9789463931397
Wit.h huivert bij de gedachte dat onze medische en technische evoluties geruisloos de samenleving binnensluipen. Terwijl de gevolgen op ethisch vlak soms immens zijn. Wat te denken over de mogelijkheid dat er heel snel geen personen met Down nog geboren worden? Het Museum dr. Guislain en Wit.h bundelen de krachten om een artistiek project te realiseren dat deze bloedtest (de NIP test) en vooral de gevolgen ervan onder de aandacht brengt. Een complexe problematiek, zoveel is duidelijk. Via onderzoek, experiment en een organisch werkproces komen ze tot een unieke presentatie.
Prof. Dr. Ignaas Devisch bundelde zijn inzichten bij dit project als rode draad in het boek. Over de NIP test zegt hij: “Onze ‘existentiële actieradius’ wordt groter- dat noemen we vrijheid - maar daardoor nemen de morele dilemma’s toe – en dat heet verantwoordelijkheid. Meer vrijheid vraagt meer verantwoordelijkheid, want zodra het leven niet langer ons lot is, maar wat we er zelf van maken, valt aan de plicht om keuzes te maken nauwelijks nog te ontsnappen.” - Vink, T. (2017) . Een goede dood . Euthanasie gewikt en gewogen; Uitgeverij Klement, ISBN 9789086872244
Met Een goede dood laat Ton Vink zien dat we ons minder moeten bezighouden met de procedurele en juridische kant van euthanasie en meer met de vraag wat een goede dood nu eigenlijk inhoudt. Vink begeleidde jarenlang mensen die overwogen hun leven te beëindigen. Hij schuwt niet om moeilijke vragen te stellen: Wat is een goede dood? En wie bepaalt dat? Vink neemt ons mee in een wereld die ons allemaal aangaat. Een zorgvuldig onderbouwd pleidooi voor gereflecteerde zelfbeschikking. - Vink, T. (2013) Zelfeuthanasie; Een zelfbezorgde goede dood onder eigen regie; Uitgeverij Damon; ISBN: 9789460360701
Nederland heeft in de discussie over 'euthanasie' een voortrekkersrol gespeeld, en doet dat nog. Deze publicatie stelt vast dat er zich inmiddels een tweestromenland is gaan ontwikkelen van 'artseneuthanasie' en 'zelfeuthanasie', het een gedragen door wetgeving, het ander door zelfbeschikking.
De discussie is allesbehalve beëindigd en de voorstellen tuimelen over elkaar heen: Burgerinitiatief Voltooid Leven, Levenseindekliniek, Laatste Wil Pil, Wijziging art. 294. En zo voort. Deze publicatie gaat in op die initiatieven en plaatst er kritische vraagtekens bij, bijvoorbeeld wat betreft consistentie, haalbaarheid en rechtsgeldigheid. Twijfel is hier op z'n plaats.
Over 'artseneuthanasie', levensbeëindigend handelen door de arts conform de zorgvuldigheidseisen van de 'euthanasiewet' is menig rapport gepubliceerd. Inmiddels raakt ook de praktijk van 'zelfeuthanasie' goed gedocumenteerd, goed onderbouwd en geprofessionaliseerd als een betrouwbare route om de zeggenschap en regie over het eigen levenseinde te verwerven. Voor nu of voor later. - Visser, L. (2014) Zorgethiek en multiple sclerose; van blinde vlekken tot helicopterview; Humanistic University press; ISBN: 9789088505188
De zorg bij MS wordt vaak beoordeeld en geëvalueerd vanuit het perspectief van de zorgverleners. Er is vaak een mismatch tussen wat de patiënten denken en doen en wat de artsen denken te moeten doen. Met zorgethische hulpmiddelen: aandachtig luisteren, aansluiten en evalueren van de betekenissen van de vele aspecten die van belang zijn bij MS, is de zorg te verbeteren. Dat vraagt een verandering in het denken en doen van artsen en verpleegkundigen. Zorgverleners moeten beter aansluiten en in deze rede wordt benadrukt dat dit mogelijk is door over de schouder met de patiënt mee te kijken, zich in de situatie van de patiënt te verplaatsen, dus vanuit het perspectief van de patiënt naar de zorg te kijken. Het invoelen en gebruiken maken van verbeeldingskracht "wat maakt de ander mee"?" zal resulteren in betere aansluiting en betere zorg. - Vries, M. de & Weijer, T. de (red.) (2022) Handboek leefstijlgeneeskunde; De basis voor iedere praktijk; Bohn, Stafleu Van Loghum, SKU: 9789036827607
Tot voor kort werd leefstijl vooral gezien als een middel ter preventie van aandoeningen. In toenemende mate worden voeding, beweging, ontspanning, slaap, sociale contacten en zingeving ook succesvol ingezet bij de behandeling van chronische aandoeningen. In dit boek presenteren vooraanstaande hoogleraren de evidence en goede praktijkvoorbeelden op hun vakgebied.
Dit boek behandelt preventie en behandeling van veel voorkomende aandoeningen vanuit het perspectief van de leefstijlgeneeskunde. Het geeft context en praktische handvatten over hoe mensen te motiveren en te bewegen tot een andere leefstijl.
Een aanrader voor iedereen die werkt in de zorg en die zich wel eens afvraagt of het ook anders kan; meer gezondheid en kwaliteit van leven, minder medicijnen en bijwerkingen, meer eigen regie van patiënten en meer werkplezier.
- Wiardi Beckman Stichting (2012) Samen werken aan een gezond en waardig leven Den Haag
"Het gaat dus niet alleen om de vraag hoe hoog de kosten mogen zijn van de zorg of hoe de zorg dan wel niet georganiseerd moet worden. Het begint allemaal bij de vraag hoe we willen leven, wat een goed leven is en hoe we voor elkaar willen zorgen. Dat gaat over het voorkomen of tegengaan van ongezondheid, hulpbehoevendheid, ziekte of ongelukken. Het gaat dus ook over het bevorderen van meedoen en van kwaliteit van leven. Wat verwachten we daarbij van elkaar, van collectieve arrangementen en van professionals? In deze nota stellen wij deze morele vragen voorafgaand aan de organisatorische en financiële kwesties. Zonder morele ankerpunten, zonder antwoord op de vraag wat een goed leven is, zonder helder inzicht in wat van waarde is, strandt het debat over de zorg en de geneeskunde in een eenzijdig vertoog over geld en organisatie. En zo’n vertoog brengt ons ideaal van een zorgzame samenleving en een waardig bestaan voor iedereen geen stap naderbij." - Widdershoven, G. & Legemaate, J. (2016) Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg; Uitgeverij Boom, ISBN 9789461055361
Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg geeft een algemene inleiding op de filosofie van de medische ethiek en het medische recht. De auteurs, een filosoof en een jurist, behandelen onderwerpen als de arts-patiëntrelatie, ethische dilemma's rondom het begin en het einde van het leven, verplichte behandeling in de psychiatrie, en klachten en fouten in medische instellingen. Het boek combineert theoretische diepgang met praktische toepasbaarheid en is bedoeld voor studenten geneeskunde.
Van dit boek is een geheel herziene editie verschenen: - Ploum, C en Voskes, Y. (red.) (2024). Basisboek ethiek en recht in de gezondheidszorg. Herziene editie; Uitgeverij Boom; ISBN: 9789024468270
Deze volledig herziene editie van Basisboek ethiek & recht in de gezondheidszorg biedt een helder overzicht van actuele thema’s uit de medische praktijk. Aan bod komen onder meer de relatie tussen zorgverlener en patiënt, dilemma’s rondom het begin en het einde van het leven, verplichte zorg in de psychiatrie, organisatie en kwaliteit van zorg, orgaandonatie en -transplantatie, medisch-wetenschappelijk onderzoek en klachten en fouten in de zorg.
- Willems, D. & Hilhorst M. (2016) Ethische problemen in de huisartspraktijk; Uitgeverij Bohn, Stafleu en Van Loghum, ISBN 9789036815185
Dit boek behandelt morele problemen in de huisartspraktijk. Hierbij staat de dialoog centraal, waarin vaak een grote variëteit aan morele argumentaties wordt gebruikt. Het zwaartepunt in dit boek ligt bij de zorg voor individuele patiënten. - Witkamp, J. & Krings, F. (2019) . Ethiek in de gezondheidszorg met Datzaljeleren.nl .; Pearson uitgever; ISBN 9789043037112
Het omgaan met ethische dilemma's is van belang in de huidige CanMEDS-rollen: als professional in de gezondheidszorg moet je handelen volgens een ethische code.
Het eerste deel van Ethiek in de gezondheidszorg bestaat uit een algemene introductie van ethiek en ethische principes in de gezondheidszorg. In het tweede deel gaat de student aan de hand van casuïstiek met de opgedane kennis aan het werk. Praktische voorbeelden vormen het uitgangspunt van een groot aantal professionele dilemma's. Het boek is geschreven vanuit het oogpunt van de verpleegkundige, maar er is ook aandacht voor andere professionals in de gezondheidszorg, zoals medische specialisten, therapeuten en maatschappelijk werkers.
Een belangrijke aanvulling op deze titel is de bijbehorende adaptieve en vraaggestuurde e-learningmodule van Datzaljeleren.nl, wat deze titel zeer geschikt maakt voor blended-learningmethoden. - Wobbes, T. & Muijsenbergh, M. van den (2017) Verleiding tot gezond gedrag; Persuasive technology in de gezondheidszorg; Valkhof Pers; ISBN: 978 90 5625 490 2
Verleidingstechnieken zijn zo oud als de mens. Moest vroeger vooral het gesproken woord het doen, tegenwoordig biedt de ict veel meer mogelijkheden.
Vooral mobiele apps worden toenemend toegepast om mensen te verleiden tot gezond gedrag, om bijvoorbeeld niet te veel te eten of te drinken en juist wel veel te bewegen. Interactieve programma’s kunnen mensen met overgewicht of met nicotine- of alcoholverslaving helpen hun levensstijl te veranderen.
Hoe werkzaam zijn die technologieën? Wat zijn de neveneffecten ervan en zijn er gevaren aan verbonden? Technologie is immers niet neutraal. Is er wel sprake van vrijheid om er wel of niet aan deel te nemen? Of is er stiekem een zekere dwang in het spel als een soort van paternalisme?
Wat zijn de juridische en ethische kanten van deze ontwikkeling? Heeft ook de overheid een taak in deze verleidingstechnologieën? Als het inderdaad tot gezond gedrag leidt, zijn er dan ook mensen die ervan zijn uitgesloten omdat ze bijvoorbeeld analfabeet zijn? Wat gebeurt er met de gegevens die door de aanbieder worden verkregen? - Woldendorp, H. (2018) Toekomstbestendige zorgprofessionals en zorginstellingen; De consequenties van platformtechnologie voor de ouderenzorg. Uitgeverij Van Gorcum; ISBN: 9789023256083
Het sterk groeiende aantal mondige ouderen zal in de zeer nabije toekomst steeds vaker zijn eigen zorgtraject willen invullen met een zelf gekozen zorgprofessional. Dit betekent dat zowel zorgorganisaties als zelfstandige zorgprofessionals voor een fundamenteel nieuw businessmodel moeten kiezen.
Harry Woldendorp laat in dit boek zien hoe cliënten, zorgprofessionals en zorgorganisaties platformtechnologie kunnen gebruiken om elkaar te versterken en van deze uitdagingen een kans te maken. De relatie tussen cliënt en professional vormt de basis om te komen tot vernieuwing. Platformtechnologie ondersteunt die relatie en biedt innovatiekracht.
Dit compacte boek laat zien hoe je de zelfredzaamheid van ouderen kunt bevorderen en hoe deze autonomie zich verhoudt tot de behoefte aan controle in de ouderenzorg. Daarnaast gaat de auteur in op een aantal managementprincipes die de wendbaarheid en cliëntgerichtheid van zorgorganisaties versterken. - Wouters, E. & Aarts, S. (red.) (2017) Ethiek van praktijkgericht onderzoek; Zonder ethiek is het al moeilijk genoeg; Uitgeverij BSL, ISBN 9789036817516
Dit boek heeft als doel onderzoekers in de praktijk, en met name begeleiders van onderzoek in de praktijk op het hbo en daarbuiten, een handreiking te bieden om ethische dilemma’s waar te nemen en bespreekbaar te maken.
Onderzoek in de praktijk is al lastig op zich, het goed herkennen, omgaan met en begeleiden van situaties die ethische vragen oproepen, die gaan over wat goed, wenselijk en verantwoord onderzoek is, maken het onderzoek nog lastiger. Aan de hand van verschillende fases van het onderzoek (vanaf het eerste idee tot en met de rapportage) worden verschillende ethische vraagstukken besproken. Deze vraagstukken gaan vaak over de afweging hoe het belang van de (individuele) deelnemer opweegt tegen het belang van de kennisontwikkeling door middel va het onderzoek of het belang van de onderzoeker. Maar ook: wat te doen met vertrouwelijke informatie, of de wensen van de opdrachtgever, hoe de resultaten eerlijk gepresenteerd kunnen worden en vele andere vraagstukken. Deze worden alle geïllustreerd met voorbeelden uit de praktijk.
Daarnaast wordt specifiek ingegaan op dilemma’s rondom beoordelen van (afstudeer)werk, de nieuwe technologische mogelijkheden van dataverzameling (big data), en de wet- en regelgeving. - Wijngaarden, E. van (2016) . Voltooid leven: over leven en willen sterven . Uitgeverij Atlas contact; ISBN: 9789045033044
In Voltooid leven spreekt Els van Wijngaarden met ouderen die hun leven ‘voltooid’ achten. Hoewel ze niet terminaal of psychiatrisch ziek zijn, lijden ze aan het leven en hebben ze het gevoel dat ze domweg zitten te wachten op de dood. De oorzaken zijn uiteenlopend: soms lukt het hun niet meer om echt verbinding te maken met de personen om hen heen, alsof ze door een omgekeerde verrekijker naar de wereld kijken. Sommigen voelen zich uitgerangeerd: het leven gaat door, maar zij staan aan de zijlijn. Anderen vrezen vooral hun onafhankelijkheid te verliezen. Er zit voor hen maar één ding op: de controle terugpakken. Het zelfverkozen levenseinde als vlucht vooruit. Van Wijngaarden sprak uitvoerig met hen over herinneringen, spijt en tevredenheid, twijfels, hoop, tragiek en dilemma’s – en over hun wens om te sterven. In dit boek stelt ze vragen die horen tot de meest elementaire van ons bestaan: wat is een goed leven, en wanneer is dat voltooid? En hoe gaan we, als individu en als samenleving, om met ouderdom en de dood?-
Vathorst, S. van de (2017) Het lijden onder ogen zien; Bespreking van 'voltooid leven' in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek (27) nr. 1, p. 31.
-
Vathorst, S. van de (2017) Het lijden onder ogen zien; Bespreking van 'voltooid leven' in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek (27) nr. 1, p. 31.
Geen titels
Geen titels
- Zin in Zorg (2012) Themanummer Moreel Beraad; Tijdschrift over zorg, ethiek en levensbeschouding 2012, nr. 3 (Reliëf) Hans van Dartel: Moreel Beraad; een oriënterende blik op het begrip en de praktijk; Marije Stegenga: Moreel Beraad? Moreel Beraad in MC Leeuwarden: Effe gauw....half werk
- ZonMw, Mediator (2017) . Special ethiek: Ethische discussies veranderen voortdurend. Maak ethische dilemma's in de zorg expliciet; Online magazine: mediator.zonmw.nl
Hoe gaan we om met de toenemende vraag van mensen naar euthanasie, met nieuwe technologieën bijvoorbeeld op het gebied van prenatale screening of het gebruik van robots in de zorg, met dilemma’s in de omgang met mensen met dementie? We zijn ons er lang niet altijd van bewust dat veel kwesties in het maatschappelijk debat ethisch van aard zijn. Bij deze debatten zouden achterliggende waarden meer aan bod moeten komen. - ZonMw (2016) Signalement over Zingeving in zorg; De mens centraal; In het signalement worden thema’s en vragen benoemd voor kennisontwikkeling. Dit geeft inzicht in de waarde en betekenis van zingeving voor de gezondheid, evenals de implicaties voor de zorgpraktijk. Dit alles tegen de achtergrond van een toenemende maatschappelijke behoefte aan een integrale of multidimensionale benadering van ziekte en gezondheid, en een behoefte aan meer ruimte voor individuele variatie en differentiatie in het zorgaanbod.
- ZonMw (2013) Moet alles wat kan? Vragen rond medische beslissingen bij het begin en einde van het leven; Signalement; ZonMw Hoe kunnen we voorkomen dat patiënten aan het begin en einde van hun leven te lang en/of onnodig behandeld worden? Welke acties moeten we hiervoor nemen, welke kennisvragen liggen er? Met deze verkenning wil ZonMw er een bijdrage aan leveren dat er minder zorg wordt verleend die niet in het belang is van patiënten in deze fase van hun leven.
- ZonMw en Rode Hoed (2012) Van wieg tot graf; ethische dilemma's in de gezondheidszorg; ZonMw; ISBN: 978-90-5763-118-4 ZonMw en de Rode Hoed organiseerden van januari tot en met juni 2011 de zesdelige debatreeks Van wieg tot graf. De debatten zijn nu gebundeld in een boekje: Van wieg tot graf, ethische dilemma’s in de gezondheidszorg. Deskundigen gingen met elkaar in debat over ethische dilemma’s in de gezondheidszorg. De rode draad in de zes debatten was de levenslijn. Welke ethische dilemma’s kom je tegen op die weg en voor welke keuzes kun je komen te staan? In deze serie van debatten werd er gereflecteerd op die keuzes. Ook werden er perspectieven uitgewisseld.
- Zuijderland, M. (2017) . Gentest of geen test . Hoe de NIP-test de zwangerschap verandert; Amsterdam University Press; ISBN:
9789462987098
Toen er nog geen prenatale testen waren, kon een aanstaande moeder weinig méér doen dan gezond leven en hopen dat haar kind niets mankeerde. Met prenatale screening is het nu mogelijk al tijdens de zwangerschap de medische conditie van het kind te kennen. Hopen op een gezond kind is nu kiezen voor een gezond kind. Wie screening kiest, krijgt zekerheid. Vaak is het goed. Soms niet. Ouders zullen dan een ondoenlijk vonnis over de zwangerschap moeten vellen: het kind behoeden of behouden voor zijn toekomst.
Met gevoel voor de impact van die beslissing zoekt Marcel Zuijderland uit wat de morele verantwoordelijkheid is van ouders. Moeten ze screenen en met de zwangerschap stoppen als het kind iets mankeert? Zijn antwoord is niet eenduidig. Het zal altijd zwaar zijn een gewenste zwangerschap af te breken. Keuze voor behoud is geen verkeerde beslissing, toch is het afbreken van de zwangerschap beter te verdedigen.
Het boek pleit voor een publiek debat over prenatale screening om het dilemma uit de sfeer van taboe, schuld en verwijt te halen. Publiek debat is ook noodzakelijk voor later. Een toekomst waarin het volledige DNA van ieder ongeboren kind eenvoudig in kaart kan worden gebracht, en waarin aanstaande ouders via stamceltechnologie voortaan de ‘beste embryo’s’ kunnen kiezen. De ethische uitdagingen waar we dan voor zullen staan, zijn nog maar nauwelijks te overzien.