CULTUREEL BEPAALDE MEDISCHE INGREPEN
Een aantal medische ingrepen wordt sterk door de cultuur bepaald. Dat levert nog wel eens spanning op met de gangbare medisch-wetenschappelijke cultuur. Denk aan de weigering van Jehova's Getuigen bloed te ontvangen of aan vrouwenbesnijdenis die in onze cultuur resoluut wordt afgewezen.
Welke plaats is er in onze gezondheidszorg voor andere opvattingen over medische ingrepen? Kunnen die opvattingen ons helpen om kritisch te kijken naar onze eigen opvattingen en vooronderstellingen?
-
Bloeddonatie aan Jehova's Getuigen
Bloeddonatie aan Jehova's Getuigen
Jehovah's Getuigen wijzen het ontvangen van bloed of bloedbestanddelen in alle gevallen af. Dat geldt niet alleen voor het bloed van een ander, maar ook voor dat van henzelf. Bloed dat eenmaal los van het lichaam is geweest, mag niet opnieuw worden ingebracht, zelfs niet om het leven te redden. Veel zorgverleners hebben het daar moeilijk mee. Zij krijgen zo immers geen kans om de in hun ogen optimale zorg te geven. Vóór alles geldt echter dat er zonder toestemming van de patiënt (informed consent) niet behandeld mag worden, zelfs niet als dat levensbedreigend voor hem is. Het lichaam en de persoonlijke levenssfeer worden in onze samenleving als onaantastbaar beschouwd.
Nog moeilijker is het wanneer ouders niet akkoord gaan met het geven van bloed aan hun kind. Eist goed hulpverlenerschap dan niet dat het kind beschermd wordt tegen de beslissing van de ouders? En wat heeft het kind hier zelf eigenlijk over te zeggen?
Ethiek stelt de vraag of het goede wel gedaan wordt. Is het wel verantwoord om ingrepen te doen die mogelijk met veel bloedverlies gepaard gaan als het geven van bloed op voorhand geweigerd wordt? Moet niet kost wat kost bloed gegeven worden aan een kind, desnoods tegen de wil van het kind en tegen de wil van de ouders, als het leven in gevaar is?
Begrippen
- informed consent
De betrokkene geeft toestemming na voldoende geïnformeerd te zijn om de beslissing goed te kunnen nemen - wilsbekwaam
In staat tot een redelijke waardering van eigen belangen ter zake (wordt in principe vastgesteld door de behandelend arts, eventueel geadviseerd door een deskundige. Er moet rekening gehouden worden met de proportionaliteit: voor zwaardere beslissingen zullen strengere eisen aan de wilsbekwaamheid moeten worden gesteld)
Links
- Watchtowerofficiële
site van de Jehovah's Getuigen
http://www.watchtower.org - Raad voor de
kinderbescherming
http://www.kinderbescherming.nl
Literatuur
- Raad voor de Kinderbescherming, KNMG en ZiekenhuiscontactcomitésJehova's Getuigen (2004) Protocol voor medische behandeling van minderjarige Jehova's Getuigen (aangepaste versie van het oorspronkelijke protocol uit 2001)
- WGBO: Wet op de Geneeskundige BehandelingsOvereenkomst (bijgewerkt 2002)
- informed consent
-
Vrouwenbesnijdenis
Vrouwenbesbijdenis
Als er gesproken wordt over vrouwenbesnijdenis zijn er twee aspecten die telkens weer naar voren komen: het ernstig verminkend karakter van de ingreep en het feit dat zij wordt gezien als onderdrukking van de vrouw door de man.
Talloos zijn inmiddels de verhalen van vrouwen die levenslang lichamelijk en psychisch beschadigd zijn door de ingreep die zij op jonge leeftijd gedwongen werden te ondergaan. Is er enige rechtvaardiging voor een dergelijke verminking te vinden? Onder meer het cultuurrelativisme wordt als oorzaak aangewezen van het feit dat de praktijk van de vrouwenbesnijdenis lange tijd onbekritiseerd bleef: ''s lands wijs, 's lands eer' werd er gezegd; 'andere culturen, andere zeden'. Maar nu dringt de vraag zich op of we een dergelijk gebruik niet altijd en overal moeten afwijzen, niet alleen binnen onze eigen samenleving, maar zelfs ook binnen de cultuur waarin zij tot nu toe een rol leek te vervullen.
Behalve de verminking die de besnijdenis teweeg brengt, wordt zij ook gezien als ontkenning van de gelijkheid van man en vrouw, een waarde die in onze samenleving hoog in aanzien staat. De besnijdenis bij vrouwen wordt namelijk als 'machtsmiddel' van de man gezien. Hij zou met de besnijdenis de maagdelijkheid van de vrouw veilig willen stellen. Of is dat onterecht en is het eerder zo dat de besnijdenis bij vrouwen gezien moet worden als een markeringsritueel waarmee beoogd wordt de menselijke waardigheid te benadrukken (Bartels 1998)? Een voor ons moeilijk te begrijpen gegeven is in ieder geval dat het met name vrouwen zijn die de besnijdenis uitvoeren en die het gebruik van geslacht op geslacht aan elkaar doorgeven.
Vanuit de ethiek zijn hierover vele vragen te stellen, niet alleen over de ingreep en de gevolgen daarvan zelf, maar ook over de manier waarop onze cultuur omgaat met gebruiken en gewoonten van andere culturen. Hoeveel ruimte kunnen en willen wij elkaar geven?
Begrippen
- Cultuurrelativisme
Het cultuurrelativisme stelt dat er geen universeel geldende normen en waarden zijn. De ene moraal is niet beter of slechter dan de andere
Links
- PHAROS:
Landelijk kenniscentrum vluchtelingen en gezondheid
http://www.meisjesbesnijdenis.nl
Literatuur
- Dekkers, W.; C. Hoffer; J.P.Wils (2006) Besnijdenis, lichamelijke integriteit en multiculturalisme een empirische en normatief-ethische studie; Budel, Damon; ISBN: 90 5573 7208
- Bal, C. (2007) De betekenis van jongensbesnijdenis Actualium in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg & Ethiek (17) nr. 1 pp. 25
- Ruissen, A. (2007) Besnijdenis, lichamelijke integriteit en multiculturalisme Boekbespreking in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg & Ethiek (17) nr. 1 pp. 23 - 24
- Nienhuis, G. M. Hendriks, Z. Naleie (2007) Zware dingen moet je voorzichtig duwen; Achtergronden, gevolgen en aanpak meisjesbesnijdenis; Uitgeverij Pharos; ISBN 978-90-75955-60-6
- Ploeger, D. (2007) Leren praten over vrouwenbesnijdenis; Een afkeurende en belerende houding werkt niet; in: Medisch Contact nr. 6 pag. 242 t/m 244
- Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (2005) Bestrijding vrouwelijke genitale verminking; Zoetermeer; ISBN: 90 5732 1475;
- RVZ (2005) Onderbouwing Advies 'Bestrijding Vrouwelijke Genitale Verminking'; Zoetermeer; ISBN: 90 5732 146 7; Publicatienr. VGV05/03;
- Cultuurrelativisme
-
Mannenbesnijdenis
Mannenbesbijdenis
De besnijdenis bij mannen wordt doorgaans heel anders gewaardeerd dan die bij vrouwen. De beoordeling is over het algemeen veel positiever. De jongensbesnijdenis is - voor de omstanders overigens meer dan voor de jongen zelf - vaak een feestelijke gebeurenis: het markeert het moment dat de jongen wordt opgenomen in de gemeenschap (zoals bij de doop) of dat hij van dan af bij de volwassenen hoort.
In onze samenleving is er een grote bereidheid de besnijdenis bij mannen een plaats te geven. Dat geldt zeker voor volwassen mannen bij wie de ingreep op vrijwillige basis gebeurt. Toch zijn er ook bezwaren. Uit onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat ook voor jongens en mannen de lichamelijke en psychische gevolgen groot kunnen zijn (Bartels 1998).
De besnijdenis roept daarmee ook morele vragen op. Zijn mutilerende ingrepen om andere dan strikt medische redenen wel toelaatbaar? En moeten dergelijke ingrepen uit collectieve voorzieningen betaald worden? Hoe is het verschil in beoordeling van de mannelijke en vrouwelijke besnijdenis te rechtvaardigen? En is er een wezenlijk verschil met piercing, cutting en branding, waar nog weer heel anders tegenaan gekeken wordt?
Begrippen
- Circumcisie
besnijdenis: het geheel of gedeeltelijk weghalen van de voorhuid van de penis - Cutting en branding
het ter versiering laten ontstaan van verlittekening door snijden, respectievelijk branden van de huid
Links
- Vatan Besnijdenis kliniek Nederland
http://www.besnijdeniskliniek.nl - Besnijdenis Centrum Nederland
http://www.besnijdeniscentrum.nl - Dossier jongensbesnijdenis KNMG
http://knmg.artsennet.nl
Literatuur
- Dekkers, W.; C. Hoffer; J.P.Wils (2006) Besnijdenis, lichamelijke integriteit en multiculturalisme een empirische en normatief-ethische studie; Budel, Damon; ISBN: 90 5573 7208
- Bal, C. (2007) De betekenis van jongensbesnijdenis Actualium in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg & Ethiek (17) nr. 1 pp. 25
- Ruissen, A. (2007) Besnijdenis, lichamelijke integriteit en multiculturalisme Boekbespreking in: Tijdschrift voor Gezondheidszorg & Ethiek (17) nr. 1 pp. 23 - 24
- Karim, R.B.; J. Hage (2008) Jongens wel, meisjes niet wetgever en artsen discrimineren bij besnijdenissen; in: Medisch Contact nr. 38 p. 1536 - 1539
- KNMG (2010) Niet-therapeutische circumcisie bij minderjarige jongens KNMG-standpunt Zie: https://www.knmg.nl
- Nieuwenhuijzen Kruseman, A., G. van Dijk (2010) Jongensbesnijdenis krachtig ontmoedigen; KNMG: circumcisie tast integriteit van het lichaam aan. in: Medisch Contact (65) nr. 21 pp. 944 - 947
- Circumcisie